پیامدهای هرج‌ومرج در پادشاهی عربستان سعودی
در حالی که هرساله در طول ماه رمضان اوضاع آرام و بی‌تنشی در عربستان حکمفرماست، امسال عربستان شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند. عزل و نصب‌های متعدد در پست‌های دولتی، خصومت و درگیری‌های سیاسی میان شاهزادگان، تجاوز داعش به عراق و به خطر افتادن مرزهای عربستان و درگیری پادشاه عربستان و ولیعهد وی بر سر مسائل جانشینی همگی موجب وخیم‌تر شدن اوضاع و شرایط کنونی عربستان سعودی شده است.
■ تلاش ملک‌عبدالله برای کاهش کشمکش‌ها میان اعضا خاندان آل‌سعود ■
ملک عبدالله پادشاه عربستان که هم‌اکنون با تهدیدات بسیاری روبروست، درصدد آماده‌سازی تیم سیاست خارجی خود و همچنین فرونشاندن کشمکش‌ها و خصومت‌های درون خاندان سلطنتی است. شرایط آرامی که به واسطه ماه رمضان هرساله در عربستان سعودی حاکم است، امسال به دلیل بحث‌وجدل‌های سیاسی شدید در درون خاندان سلطنتی آل‌سعود متشنج شده است. درحالی‌که ساعات کار رسمی عربستان سعودی در طول ماه مبارک رمضان به شش ساعت در روز محدود شده است، شاهزادگان مهم و عالی‌رتبه این خاندان تا دیروقت در کاخ سعودی مشغول به کار هستند. در نیمه شب یکم جولای به وقت محلی خبرگزاری رسمی عربستان سعودی اعلام کرد ملک عبدالله پادشاه عربستان طی دستوری شاهزاده «بندر بن سلطان» سفیر سابق عربستان سعودیدر واشنگتن و همچنین رئیس سابق سرویس اطلاعاتی این کشور را به عنوان مشاور و نماینده ویژه خود تعیین کرده است. چهار دقیقه پس از این خبر، خبرگزاری رسمی عربستان خبر دیگری را منتشر کرد که بر طبق آن شاهزاده «خالد بن بندر» پسرعموی شاهزاده «بندر بن سلطان» به ریاست جدید سازمان اطلاعات عربستان منصوب شده است.
■ اهمیت داخلی و بین‌المللی انتصابات اخیر در دستگاه دولتی عربستان‌سعودی ■
انتصاب این دو شاهزاده هردو از اهمیت داخلی و بین‌المللی برخوردار است. حمله و تجاوز دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به عراق موجب شد مرزهای عربستان سعودی در معرض هرج‌ومرج باقی‌مانده از «بهار عربی» گیرد. شاهزاده بندر بن سلطان در ماه آوریل از ریاست سازمان اطلاعات عربستان برکنار شد. وی پیش از این مسئولیت داشت اقدامات و تلاش‌های عربستان سعودی را در جهت برکناری بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه هدایت و رهبری کند، اما اکنون وظیفه وی حصول اطمینان از این موضوع است که موفقیت‌گروهای جهادی در عراق برای به خطر انداختن جایگاه نوری‌المالکی، نخست‌وزیر این کشور خطری برای پادشاهی عربستان در پی نخواهد داشت. در داخل عربستان نیز ارتقا خالد بن بندر به مقام ریاست سازمان اطلاعاتی عربستان در حالی صورت گرفت که پیش از این، وی قربانی اختلافات داخلی علنی در خاندان سلطنتی آل‌سعود شد و همین امر نیز موجب برکناری وی از منصب معاونت وزارت دفاع آن هم تنها شش هفته بعد از انتصابش گردید.
■ اختلافات شدید میان شاهزادگان در وزارت دفاع عربستان ■
تغییرات اخیر در وزارت دفاع عربستان احتمالاً سبب خواهد شد که دست‌کم یکی از سفارتخانه‌های خارجی در ریاض در گزارش به کشورشان جمله معروف اسکار وایلد در نمایشنامه «اهمیت ارنست بودن» را به کار برند: “از دست دادن پدر یا مادر شاید بدبختی به حساب آید اما از دست دادن هر دو بیشتر شبیه بی‌احتیاطی است”. خالد چهارمین وزیر دفاع عربستان است که طی بازه زمانی ۱۵ ماهه از سمتش در وزارت دفاع عربستان عزل می‌شود، وزارتی که ظاهراً دچار آشفتگی و نقص در عملکرد شده است. به نظر می‌رسد خالد بن بندر نیز همانند معاونان پیشین وزارت دفاع با پسرعمویش، شاهزاده محمد بن سلمان (فرزند سی‌ساله ولیعهد و وزیر دفاع کنونی عربستان سعودی) دچار اختلافات شدیدی شده است. شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز که اکنون ۷۸ سال سن دارد از بیماری زوال‌عقل نیز رنج می‌برد (بیماری که با مشکلات حافظه آغاز شده و به آلزایمر می‌انجامد) و همین بیماری موجب شده وی از توانایی لازم برای اداره وزارت دفاع عربستان برخوردار نباشد.
■ اقدامات فوری ملک‌عبدالله در جهت بازگرداندن نظم به دستگاه حکومتی این کشور ■
اقدام فوری ملک عبدالله پادشاه عربستان در انتصاب شاهزاده خالد بن سلطان برای تصدی ریاست سازمان اطلاعاتی عربستان سعودی و درست دو روز پس از استعفای اجباری وی از مقام معاونت وزارت دفاع حاکی از آن است که پادشاه عربستان با این اقدامات قطعی خود به دنبال بازگرداندن نظم به دستگاه حکومتی‌اش است. در شرایط کنونی این کشور و به خصوص در ایام ماه رمضان واژه «سرعت‌عمل» یک مفهوم نسبی است. اما دست‌کم انتصاب فرد دیگری از سوی ملک‌عبدالله برای تصدی پست معاونت وزارت دفاع آن هم در شرایط و اوضاع کنونی عربستان بعید به نظر می‌رسد. از سوی دیگر نیز احتمال آن بسیار کم است که ملک‌عبدالله به شاهزاده سلمان (ولیعهد پادشاه) اجازه دهد پسرش محمدبن‌سلمان را برای تصدی این مسئولیت پیشنهاد دهد.
■ درگیری و تنش میان ملک‌عبدالله و شاهزاده سلمان بر سر حکومت و انتخاب ولیعهد ■
این بحران فرصتی را در اختیار ملک‌عبدالله قرار می‌دهد تا از این طریق بتواند شاهزاده سلمان را به طور کامل از میدان رقابت بر سر پادشاهی خارج کند. این موضوع در اوایل سال ۲۰۱۳ میلادی آغاز شد، زمانی که ملک عبدالله پادشاه عربستان، «مقرن بن عبدالعزیز» (شاهزاده مقرن) برادر ناتنی‌اش را به عنوان معاون دوم نخست‌وزیر این کشور منصوب کرد. کسب این عنوان «مقرن بن عبدالعزیز» را قادر می‌ساخت در غیاب پادشاه و یا ولیعهد ریاست جلسات شورای وزیران را بر عهده داشته باشد. پس از این انتصاب، در ماه مارس امسال نیز شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز از سوی ملک‌عبدالله به عنوان جانشین ولیعهد این کشور منصوب شد. این انتصاب این امکان را به شاهزاده مقرن می‌دهد در صورت مرگ و یا عدم توانایی ملک‌عبدالله و یا ولیعهدش (شاهزاده سلمان)، بتواند به راحتی در مسیر دستیابی به پادشاهی و قدرت در عربستان قرار گیرد.
■ اقدامات دیگر ملک‌عبدالله در جهت اجرای تصمیمات خود و مقابله با ولیعهد این کشور ■
در این میان ملک‌عبدالله به منظور اجرای تصمیم خود شاهزادگان ارشد و بلندپایه خاندان آل‌سعود را وادار به بیعت با شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز نمود. می‌توان گفت اکثر شاهزادگان سعودی (اما نه تمامی آنها) با جانشین ولیعهد بیعت کردند. حال این سؤال مطرح است که چنین تعهدی تا چه حد در عمل می‌تواند نتیجه‌بخش باشد. در صورت مرگ ملک‌عبدالله پیش از مرگ ولیعهد این کشور، به احتمال زیاد هواداران و طرفداران شاهزاده سلمان او را وادار خواهند ساخت تا بدون توجه به ادعای شاهزاده مقرن برای مقام ولیعهدی، ولیعهد موردنظر خود را اعلام کند. در این میان ملک‌عبدالله حتی می‌تواند اقدام مخاطره‌آمیزتری را صورت بخشد و با استناد به عدم توانایی شاهزاده سلمان در اداره و کنترل مشکلات پیش‌روی وزارت دفاع این کشور دستور تشکیل کمیته پزشکی به منظور صدور گواهی عدم کفایت و سلامت روانی شاهزاده سلمان را صادر نماید. این حرکت فرصتی در اختیار ملک‌عبدالله قرا می‌دهد که بتواند شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز را از سمت جانشین ولیعهد به ولیعهدی ارتقا دهد. شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز خود فرزند نامشروع پادشاه عربستان است و مادرش یکی از زنان برده ملک عبدالعزیز (ابن سعود) بود. اما با توجه به چالش‌های پیش‌روی این کشور و همچنین سابقه و پیشینه شاهزاده سلمان در آزار و اذیت شاهزادگان دیگر خاندان آل‌سعود (شاهزادگانی که در شرایط دیگر ممکن است حامی و طرفدار وی باشند) این زمان‌بندی می‌تواند مناسب باشد.
■ بهبود روابط میان ایران و آمریکا قطعاً به ضرر عربستان تمام خواهد شد ■
با در نظر گرفتن تهدیداتی که در حال حاضر منطقه خاورمیانه با آنها روبروست، زمان آن نیست که ملک‌عبدالله در تصمیمات خود تعلل و مسامحه کند. اعلام خلیفه اول دولت اسلامی عراق و شام (داعش)، جایگاه عربستان به عنوان رهبر جهان اسلام (عنوانی خودگمارده که عربستان برای خود قائل است) را به چالش می‌کشد و از سوی دیگر نیز بهبودی روابط ایران و آمریکا بر سر مسئله عراق و همچنین موضوع هسته‌ای تهدیدی جدی برای جایگاه رهبری عربستان در جهان عرب و تضعیف جایگاه کنونی این کشور است. ملک‌عبدالله در خارج از مرزهای عربستان، به شاهزاده بندر و شاهزاده خالد امیدوار است تا بتوانند بر تهدیدات و خطرات خارجی فائق آیند اما در خانه، تنها خود او بازیگر اصلی و کلیدی است. رمضان امسال می‌تواند زمانی برای انجام اقدامات غیرعادی در قصرهای ریاض و جده باشد.
منبع : اشراف
