ریشه‌های افراط‌گرایی در شمال آفریقا

 پس از حملات 11 سپتامبر 2001، بنیادگرایی اسلامی در صدر اخبار رسانه‌ها و مباحث سیاسی و دانشگاهی غرب و خاورمیانه قرار گرفت...

 

اگر چه در اغلب این مباحث، رادیکالیسم اسلامی به عنوان نیرویی جهانی دانسته شده که فراتر از مکان‌ها و تاریخ عمل می‌کند، اما واقعیت آن است که تندروی مذهبی اشکال قومی و منطقه‌ای متعددی دارد که به طور ویژه با فرهنگ، سنت، روش‌های زندگی و ساختار اجتماعی و سیاسی ارتباط دارد.


به عنوان مثال، رادیکالیزه شدن اسلام میان مسلمانان شمال آفریقا به خاطر این بوده است که طی سال‌های گذشته برخی از بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تلاش‌های زیادی را برای صدور ایده‌های مذهبی تندروانه نظیر وهابیت به این منطقه انجام داده‌اند.

با آغاز بحران در سوریه، قدرت‌های غربی و هم پیمانان منطقه‌ای آنها برای شعله‌ور کردن نزاع در این کشور به هدایت و تجهیز گروه‌های تروریستی پرداختند. در این بین سهم کشورهای شمال آفریقا در اعزام تروریست‌ به سوریه قابل توجه بوده است.

این تروریست‌ها که از لیبی، تونس، الجزایر، مصر ومراکش راهی سوریه شده‌اند، گرایش‌های سلفی-وهابی دارند و از حامیان القاعده محسوب می‌شوند. آنها در سایه حمایت سرویس‌های اطلاعاتی- امنیتی غربی از کشورهای خود خارج شده و در سوریه علیه دولت قانونی این کشور وارد جنگ و درگیری ویرانگری شده‌اند.

بنا به برآوردهای محققان انگلیسی و مجله «جینز» در سال 2013، قریب به 100 هزار شبه نظامی علیه دولت دمشق می‌جنگیدند و بیشتراز 30 هزار نفر از این تعداد را می‌توان افرادی دانست که به سازمان‌های تروریستی بین‌المللی وفادارند.

همان طور که اشاره شد، دلایل گرایش به افراط‌گرایی مذهبی درکشورهای مختلف با یکدیگر فرق دارد. این امر علاوه بر زمینه‌های بومی، به میزان نفوذ بازیگران خارجی نیز بستگی دارد. در این بین به نظر می‌رسد چند عامل در گرایش شهروندان کشورهای شمال آفریقا به افراط‌گرایی و حضور در سوریه موثر بوده است.

1- گسترش سلفی- وهابی‌گری و فهم نادرست از اسلام

دیکتاتورهای فاسد و فرسوده‌ای مانند «حسنی مبارک» در مصر، «معمر قذافی» در لیبی و «زین‌العابدین بن علی» در تونس که هر یک بیش از سه دهه- در مورد قذافی بیش از 4 دهه- حکومت کرده‌اند، باعث شد ارتباط مشخص ومستمر میان مسلمانان این جوامع و عرصه گسترده‌تر جهان اسلام از بین برود و همین امر باعث تلفیق اسلام با خرافات و باورهای غلط شد.

2- وضعیت نامناسب اقتصادی

یکی دیگر از عواملی که در شمال آفریقا زمینه گرایش به گروه‌های افراطی را فراهم آورد، اوضاع نابسامان این جوامع به ویژه در زمینه اقتصادی و بی‌عدالتی‌های اجتماعی بود.

فقر شدید و فساد خاندان بن علی از مهم‌ترین دلایل گرایش جوانان تونس به گروه‌های رادیکال بوده است. در مورد مصر، الجزایر و مغرب نیز وضع به همین منوال بود. در مصر شدت فقر به حدی بود که بسیاری از خانواده‌های فقیر که توانایی پرداخت اجاره خانه را نداشتند به قبرستان‌ها پناه برده و در کنار قبرها زندگی می‌کردند.

در الجزایر نیز با وجود منابع عظیم نفت و گاز، بخش زیادی از مردم زیرخط فقر زندگی می‌کردند. در مغرب درحالی که هزاران نفر از مردم در فقر و تنگدستی به سر می‌بردند و هزاران جوان امیدی به آینده خود نداشتند، همسر محمد ششم به عنوان یکی از شیک‌پوش‌ترین همسران رهبران جهان عرب معروف شده بود.

3- دخالت و نفوذ بازیگران خارجی

یکی‌دیگر از دلایل رشد جریان‌های تکفیری و تروریسم در شمال آفریقا، تحریک و نفوذ عوامل خارجی مانند برخی دولت‌های عربی، غربی و همچنین رژیم صهیونیستی است. برای نمونه سلفی‌ها و وهابی‌های سعودی و قطری موفق شدند در بسیاری از مناطق لیبی، تونس و مصر جا پا باز کنند و حتی از حمایت مقامات دولتی و محلی برخوردار شوند.

به عنوان مثال در فروردین 1393««منصف المرزوقی» رئیس‌جمهور تونس، طی مراسمی از امیر قطر تقدیر و تشکر به عمل آورد، موردی که محافل سیاسی این کشور را شوکه کرد. المرزوقی نشان جمهوریت را در حالی به گردن شیخ «تمیم بن حمد ال ثانی» آویخت که قطر به حمایت از تروریسم درتونس متهم بود.

پیش از این «لطفی بن جدو» وزیر کشور تونس، از کشف پنج شبکه ویژه قاچاق جنگجویان تونسی به سوریه وابسته به قطر خبر داده بود. این شبکه‌ها در ازای هر جوان تونسی که به سوریه می‌فرستادند، از قطر مبلغ 3000 دلار کارمزد دریافت می‌کردند.

براین اساس، افرادی که با دولت سوریه در حال نبرد هستند، امنیت ملی کشورهای خود را نیز تهدید می‌کنند زیرا این نگرانی وجود دارد که آنها پس از بازگشت به کشور خود، خطرات امنیتی مشابهی را به وجود آورند.

در واقع شورشیانی که به خانه بازمی‌گردند می‌توانند ترکیب خطرناکی از باورهای افراطی و تجربه عملیات تروریستی را به کشورهای خود بیاورند، آنها آموخته‌اند که در شرایط شورشی و نبرد چگونه عمل کنند، همچنین ستیزه‌جویانی که از سوریه به کشورهای خود بازمی‌گردند می‌توانند وظیفه آموزش به همفکران ستیزه‌جوی خود را برعهده بگیرند که این امر به بومی‌شدن خشونت و تروریسم در کشورهای شمال آفریقا بینجامد.

منبع : اسلام تایمز