کویت و عربستان؛ حرکت به سمت همگرایی یا واگرایی

بالا گرفتن اختلافات میان کویت و عربستان بر سر میادین نفتی و گازی مشترک در مرزهای دو کشور، روابط این دو را وارد ابعاد جدیدی کرده است....

اگر نگاهی به نقشه خاورمیانه و برخی مناطق دیگر بیندازیم به خوبی متوجه می شویم که مرزهای میان کشورها به شکل تصنعی کشیده شده است و به قول معروف همانند استخوان لای زخم عمل می کند. موضوع مرزی برای هر کشوری برای حاکمیت و امنیت و روابط آن با همسایگانش مهم است.از زمانی که نقشه کشورهای منطقه ترسیم شده است درگیری و نزاع میان آنها رخ داده است.به جرئت می توان گفت که هیچ کشوری در دنیا و به ویژه در جهان سوم نیست که مشکلات مرزی در گذشته و حاضر نداشته باشند.

معمولا با مشکلات مرزی با ابزارهای حقوقی و سیاسی برخورد می شود.برخی مشکلات با حکمیت بین المللی و رضایت طرفین حل شده است اما در برخی موارد برای حل مشکلات به قوه قهریه روی آورده شده است.اما در جهان معاصر به دنبال تقویت ابزارهای سیاسی و حقوقی و توسعه در روابط بین المللی استفاده از ابزار قهریه کمتر مورد توجه است.

اگر نگاهی به وضعیت مرزها میان کشورهای حوزه خلیج فارس و همسایگان آن بیندازیم به خوبی این موضوع برای ما روشن می شود.عربستان سعودی علاوه بر مشکلات سیاسی که اخیرا با قطری ها به دنبال اختلاف نظر طرفین درباره اخوان المسلمین و برکناری مرسی داشته و هنوز پایان نیافته است بخش عمده مشکلات میان طرفین به اختلافات مرزی طرفین مربوط می شود.

پیشینه اختلاف‌های مرزی و سرزمینی عربستان سعودی با قطر به میانه‌های سده نوزدهم باز می‌گردد. اختلافات مرزی و سرزمینی عربستان سعودی و قطر شامل باریکه‌ای از زمین‌های جنوبی قطر می‌شود. عربستان سعودی مدعی مالکیت 23 مایل از سواحل جنوب شرقی قطر است و دو کشور در مورد مرزهای جنوب غربی و سلوا نیز با یکدیگر اختلافات ارضی دارند. بنابراین، اختلافات مرزی و سرزمینی میان دو کشور از خلیج «سلوا» واقع در جنوب باختری قطر آغاز و تا «خورالعدید» واقع در جنوب خاوری قطر امتداد می‌یابد. نسبت به اراضی جنوب شرقی قطر، ابوظبی نیز ادعاهایی دارد.

در سپتامبر 1992 نیروهای نظامی عربستان سعودی به قطر تجاوز کردند و بخش‌هایی از خاک این کشور را به تصرف درآوردند. به دنبال آن، قطر اجرای قرارداد مرزی 1965 با عربستان سعودی را به حال تعلیق در آورد و به عنوان اعتراض از شرکت در نشست‌های شورای همکاری خلیج فارس خودداری کرد. پس از 3 ماه کشمکش، سرانجام با میانجی‌گری مصر، دو کشور موافقتنامه‌ای برای حل و فصل اختلافات مرزی‌شان منعقد کردند.

درباره مرزهای عراق با عربستان از سال 1922 تاکنون درگیری های مرزی بین عراق و عربستان ادامه داشته است و طی این مدت تکلیف منطقه حائل میان دو کشور که مساحت آن بالغ بر هفت هزار و 44 کیلومتر مربع می شود، مشخص نشده است.بر اساس بندهای معاهده العقیر طرفین در این منطقه حائل حق احداث تاسیسات نظامی یا دائمی ندارند اما بدوی های دو کشور حق استفاده از منطقه برای چارپایان و چاه ها و واحه های آن را دارند. در سال 1975 دو کشور به توافقی در زمینه تقسیم اداری منطقه رسیدند و در سال 1981 معاهده مرزی امضا شد اما بنا به دلایلی هیچگاه این معاهده در سازمان ملل ثبت نشد. جزییات تغییرات به وجود آمده آشکار نشد و در سال 1991 این معاهده و دیگر معاهده های امضا شده با سعودی‌ها لغو شد و در مقابل سعودی ها اقدام به ثبت همه توافقنامه های مرزی با عراق در سازمان ملل کردند، اتفاقی که در ماه ژوئن 1991 رخ داد. بدون شک این منازعات مرزی نیز در شکل دهی به روابط دو کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است.

مروری گذرا به تاریخچه مرزی

درباره مرزهای کویت باید بدانیم که مرزهای کویت در قرن بیستم از شمال به عراق، غرب و جنوب عربستان سعودی و شرق به خلیج فارس و ایران منتهی شده است.تاریخ مرزی میان کویت و عربستان به توافق العقیر در سال 1922 مربوط می شود.در نشست العقیر در سپتامبر 1922 میان حاکم نجد و العراق وبریطانیا به وضعیت مرزها با کویت پرداخته شد.

اما موضوعی که ما در اینجا به دنبال بررسی آن هستیم روابط میان کویت و عربستان است که گرچه از تنش زیادی برخوردار نبوده است و به ویژه در جریان اشغال کویت در سال نود از سوی صدام، عربستان به کویت کمک زیادی کرد و این کشور مرکز عملیات علیه بعثی ها شد اما مشکل مرزی میان دو طرف و موضوع میدان های نفتی مشترک همچنان به قوت خود باقی است.

میان کویت و عربستان منطقه بی طرف موسوم به "المنطقه المحایده" وجود دارد که مساحت آن بالغ بر 5770 کیلومتر مربع بالغ می شود.پیشینه مشکلات مرزی میان کویت و عربستان به اختلافات میان کویت و نجد مربوط می شود.طرفین در سال 1960 تصمیم گرفتند که منطقه بی طرف را تقسیم کنند.در هفتم جولای1965 کویت و عربستان توافقی به امضا رساندند که در 25 جولای 1966 اجرایی شد تا منطقه بی طرف تقسیم شود.در هفده دسامبر 1967 قرارد ترسیم تقسیم منطقه بی طرف امضا شد و در سال 1970 اجرایی شد.

میادین نفتی و گاز مشترک و نقش آن در روابط

یکی از مشکلات کنونی که طی روزهای اخیر میان عربستان و کویت بروز و ظهور پیدا کرده است بحث میادین نفتی و گازی مشترک است.کویت و عربستان قبلا درباره میادین نفتی الوفره و الخفجی نتوانستند به نتیجه ای برسند و مساحت این دو میدان بالغ بر پنج هزار کیلومتر مربع است.کویت خواستار حکمیت بین المللی درباره این دو میدان شده است.

کویتی ها از تجدید معاهده میان ریاض با شرکت شفرون به مدت 30 سال بدون اینکه کویتی ها را مطلع کنند ناخرسند شدند.هنگامی که سعودی ها بدون هماهنگی کویت تولید نفت از میدان های نفتی را متوقف کردند.روزنامه کویت الرای نوشت: بحران الخفجی(میدان نفتی الخفجی)50 سال روابط با سعودی را تحت الشعاع قرار داد.

این رسانه کویتی تاکید کرد: بهانه هایی که سعودی ها برای توقف تولید نفت از این میدان مطرح می کنند موضوع تازه ای نیست.این عاقلانه نیست و نمی تواند در قبال آن سکوت کرد زیرا نقض حاکمیت کویت محسوب می شود.

روزنامه القبس نیز نوشت: کویت در نتیجه تصمیم سعودی 135 هزار بشکه در روز نفت از دست می دهد و این رقم سالانه قریب چهار میلیارد دلار به کویت زیان وارد می کند.

روزنامه الشرق الاوسط در مطلبی نوشت: شرکت های اداره کننده الوفره مقررات جدیدی درباره اجباری بودن گرفتن مجوز صادر کرده اند که این به مفهوم طولانی کردن میدان نفتی است.

نگاه مجتهد به تنش ریاض و کویت

مجتهد فردی که معمولا اسراری از خاندان آل سعود منتشر می کند و در شبکه های اجتماعی معروف است از تشدید اختلافات میان عربستان سعودی و کویت خبر داده و گفته است: اختلاف میان سعودی ها و کویت درباره میدان گازی الدره که میدانی مشترک میان طرفین است سبب توقف تولید در آن شده است و این پس از توقف تولید نفت از میادین نفتی الوفره و الخفجی است.

وی افزود: پس از اختلافاتی که درباره منطقه بی‌طرف وجود داشت به نظر می رسد که دامنه اختلافات زیاد شده است و جدیدترین اختلاف درباره میدان گازی مشترک الدره است.این میدان ذخیره گازی حدود 5.5 تریلیون متر مکعب و بیشتر آن در منطقه مشترک میان عربستان سعودی و کویت است اما بخش کوچکی از آن مجاور ایران است.

مجتهد تاکید کرد: کویت بر تولید سعودی و کویتی به شکل جداگانه اصرار دارد اما عربستان سعودی اصرار دارد که تولید را خود بر عهده گیرد و سهم کویت را بدهد.این استدلال کویت قوی است از همین رو عربستان سعودی به بهانه ای دیگر روی آورده است و آن تعیین سهم کویت از میدان پس از ترسیم مرزها با ایران است. این برای کویت سخت است و کویت را در مخمصه قرار می دهد زیرا با توجه به روابط برادرانه انتظار آن را نداشت و این به تنش روابط منجر شده است.

وی همچنین می افزاید: کویت از نظر ذخایر گازی ضعیف است و مایل به بهره برداری از این میدان است و بهانه های سعودی ها را بی جا و در شرایط غیر مناسب می داند.

ادعای شاهزاده جنگ طلب سعودی

در همین حال پایگاه بانوراما الشرق الاوسط به نقل از منابع اطلاعاتی آورده است: محمد بن سلمان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان تهدید به الحاق کویت به عربستان کرده است و مدعی شده است که نه تنها الخفجی بلکه اراضی آن از نظر تاریخی به سعودی ها تعلق دارد.

وی ادعا کرده است: ما کویت را از چنگال صدام نجات دادیم و کشوری که یک چهارم ریاض هم نیست حق ندارد مدعی شود.

با توجه به آنچه بررسی شد می توان نتیجه گرفت که سعودی ها برای رسیدن به مقاصد خود به منافع دیگران حتی کشورهای همپیمان خود در شورای همکاری خلیج فارس توجهی ندارند.در واقع سعودی ها که با بهره گیری از دلارهای نفتی تجهیزات نظامی خریداری کرده اند و بنیه دفاعی خود را قوی کرده اند و با پشتوانه همین پول نظر مجامع بین المللی را می خرند سعی می کنند که خود را به عنوان قدرتی بزرگ مطرح کنند در حالی که پتانسیل های لازم را در اختیار ندارند.

زیرا کشوری که هم اکنون عربستان نامیده می شود از تشکیل قبائل و گروه های نامتجانسی شکل گرفته است که ترکیبی شکننده است.سعودی ها که برای تحت فشار قرار دادن ایران و روسیه قیمت نفت را در بازارهای جهانی پایین آوردند، در برخورد با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز نقش قدرت بزرگتر را ایفا می کنند و برای دیکته دیدگاه های خود از هیچ اقدامی دریغ نمی کنند.

این رفتار سعودی ها بر روند شورای همکاری خلیج فارس نیز تاثیر می گذارد.گرچه برخی قلم به دستان حامی سعودی ها در رسانه های عربی از نوعی اتحاد مقدس میان کویت و عربستان و عربستان با دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس سخن می گویند اما واقعیت این نیست زیرا عمان که وضعیت خاص خود را دارد و از عربستان تبعیت نمی کند و  کشورهای کویت و قطر نیز همین رویه را تاحدودی ادامه می دهند.هنگامی که در جریان انفجار در مسجد شیعیان در کویت مقامات کویت ابراز همدردی گرمی به عمل آوردند این خوشایند سعودی ها که شیعیان را بی ارزش و دشمن می شمارد، نبود.

قطری ها هم موضع کاملا مشخص دارند گرچه در حال حاضر طرفین وانمود می کنند که از مشکلاتشان کم شده است اما در واقع مشکلات مرزی و اختلافات درباره مسائل منطقه ای و مناطق نفوذ ادامه دارد و تن دادن به برخی خواسته های ریاض درباره مصر در اواخر عمر ملک عبدالله به علت افزایش فشارها و تهدیدی های عربستان علیه قطر بود و به وضوح مشاهده کردیم که پس از مرگ ملک عبدالله، مقامات قطری وقعی به سعودی ها نگذاشتند و بر موضع خود در قبال اخوان المسلمین باقی ماندند.

در موضوع سوریه نیز قطر و عربستان با هم مشکلاتی دارند که هر کدام از یک گروه تروریستی حمایت می‌کند ولی در یک نظر متفق القولند و آن براندازی نظام سوریه است.

اخیرا ملاحظه می کنیم که کویت دیگر تمایلی برای دنباله روی از سعودی‌ها ندارد و فقط به منافع خود می اندیشد.به نظر می رسد که روابط کویت و عربستان از مسیر همکاری و همگرایی به واگرایی حرکت می کند و کویتی ها حاضر به باج دادن به سعودی ها نیستند و حاضر نیستند از منابع و ثروت های خود چشم بپوشند.