"شیر پنجاب" کیست و حامل چه پیامی برای مقامات ایران بود؟

 "محمد نواز شریف" معروف به "شیر پنجاب" از جمله سیاست‌مداران بانفوذ پاکستان است که پس از فراز و فرودهای فراوان، بار دیگر نخست‌وزیر این کشور شده است. مشرق در تازه‌ترین گزارش ویژه خود، به بررسی خاندان "شریف" و پیام‌های سفر اخیر "نواز شریف" به ایران پرداخته است...

 

"جمهوری اسلامی پاکستان" از جمله همسایگان استراتژیک ایران و ایران بطور سنتی پشتوانه استراتژیک پاکستان است. به دلیل شرایط خاص سیاسی و امنیتی این کشور، همواره دو سطح از روابط سیاسی مناسب در سطح مقامات رسمی و روابط امنیتی و مرزی متزلزل در زمینه حضور گروهک‌های تروریستی در جریان بوده است. مقامات این کشور نیز به تناوب با سفر به تهران، بر همکاری مستمر با ایران تأکید می‌کنند. از سفر "بی‌نظیر بوتو" نخست‌وزیر فقید پیشین این کشور به ایران و دیدار با رهبر معظم انقلاب و ابراز ارادت وی به ایشان تا سفر اخیر وزیر خارجه پاکستان از جمله این رفت و آمدهای دیپلماتیک است.

مردم پاکستان (اعم از شیعیان و اهل سنت این کشور) از دلدادگان به آرمان‌های انقلاب اسلامی و ارادتمندان به جمهوری اسلامی هستند و اشتراکات مذهبی، فرهنگی و تمدنی ایران و پاکستان رابطه دو ملت را ناگسستنی کرده است. در بعد سیاسی نیز ایران نخستین کشوری بود که استقلال پاکستان را به رسمیت شناخت.

تحولات سه سال اخیر در منطقه، سفر محمد نواز شریف، نخست وزیر جدید پاکستان به تهران را اهمیتی دوچندان داده است؛ چالش‌‌های مرزی و امنیتی با پاکستان، مبارزه با تروریسم و وهابیت که این کشور را به پایگاه خود تبدیل کرده، احتمال همکاری پاکستان در کمک به حل برخی مسائل منطقه‌ای و بحث های مربوط به خط لوله انتقال گاز از جمله مواردی است که در این سفر پیگیری شد.

بسیاری از مردم پاکستان، نواز شریف را به دلیل پنجابی‌بودن و قدرت و نفوذی که در این ایالت - و در کل پاکستان - دارد، "شیر پنجاب" می‌خوانند

در این گزارش به خاندان بانفوذ "نواز شریف"، جایگاه آن در معادلات سیاسی پاکستان و پیام‌های سفر نواز شریف – معروف به شیر پنجاب – به تهران خواهیم پرداخت.

 

خاندان شریف؛ از استقلال پاکستان تا به امروز

"شریف" خانواده‌ای کاملاً سیاسی در تاریخ پاکستان پس از استقلال است. پدر نواز شریف تاجر بود و با سیاست بیگانه، تا زمانی که کارخانه‌هایش (گروه صنعتی اتفاق) را در زمان "ذوالفقار علی بوتو" نخست وزیر پاکستان در دهه 80 میلادی (پدر بی نظیر بوتو) ملی اعلام کرد و به یکی از مهره‌های مهم برای دولتمردان پاکستان تبدیل شد تا در سال 1985 سروزیر ایالت پنجاب شد و اداره این ایالت همچنان در اختیار خاندان شریف و هم اکنون در تسلط "شهباز شریف" برادر نواز است. به قدرت رسیدن بی‌نظیر بوتو در پاکستان آغاز ورود نواز به سیاست بود تا او در 1988 با کسب اکثریت آراء در انتخابات محلی بر جایگاه پدرش به عنوان سروزیر پنجاب تکیه بزند.

نواز شریف و برادرش شهباز 

طی کردن مسیر سروزیری پنجاب تا نخست‌وزیری پاکستان برای نواز شریف بیش از دو سال بطول نکشید تا بی‌نظیر بوتو به اتهام فساد مالی از کار برکنار شود و نواز شریف در سال 1990 میلادی، جای او را بگیرد. اما اتهام فساد مالی از سوی رئیس جمهور وقت "اسحاق خان" که پیش‌تر بی‌نظیر بوتو را با دستاویز قراردادن آن برکنار کرده بود، این بار دامن‌گیر نواز شریف شد. اما فرزند محمد شریف کسی نبود که به سادگی زیر بار این اتهام برود و دادخواهی درباره اتهام رئیس جمهور و تصمیم به برکناری وی را به دادگاه عالی پاکستان برد که دادگاه رأی به ابقای او در قدرت داد. در نهایت با میانجی‌گری فرمانده ارتش، رئیس جمهور و نخست وزیر هردو در سال 1993 از قدرت کنار رفتند.

کشمکش سیاسی و جنگ قدرت در پاکستان با کنار رفتن نواز شریف و روی کار آمدن بی‌نظیر بوتو در سال 1993 ادامه پیدا کرد. نواز شریف در لباس اپوزیسیون این بار ظاهر شد. نزاع بر سر قدرت در پاکستان بار دیگر موجب برکناری بی‌نظیر بوتو در سال 1996 این بار از سوی رئیس جمهور "فاروق لغاری" به اتهام فساد مالی، شد و نواز شریف با اتفاق آراء پارلمان برای دومین بار نخست وزیر شد.

یکی از نشانه‌های نفوذ و قدرت خاندان شریف، کنار رفتن "فاروق لغاری" از قدرت به توصیه نواز شریف بود. نواز در دومین دوره نخست وزیری خود، پس از تغییر رئیس جمهور با افزدون متمم سیزده به قانون اساسی این کشور، اختیارات رئیس جمهور از جمله انحلال پارلمان را محدود کرد.

فاروق لغاری

نواز شریف قصد داشت پله‌های قدرت را در داخل و خارج از پاکستان طی کند؛ دستور اولین آزمایش هسته‌ای پاکستان در پاسخ به آزمایش هسته‌ای هند نیز از همین جهت بود. بحران آزمایش هسته‌ای پاکستان و قطع کمک‌های اقتصادی غرب به این کشور، شرایط اقتصادی را برای دولت نواز شریف دشوار کرد.

نواز شریف اما در این مسیر، قدرت ارتش را نادیده گرفت و به دست خود زمینه کودتای ارتش را فراهم کرد. منصوب کردن پرویز مشرف بدلیل اختلافات با جهانگیر کرامت، آغازی بود بر پایان قدرت نواز شریف. کودتای بدون خون ریزی مشرف علیه نواز و تبعید او به عربستان در سال 1999 به بهترین شکل رأس هرم قدرت در پاکستان را نشان می دهد. نواز قصد داشت بدلیل درگیری مرزی هند و پاکستان با کشمیر، پرویز مشرف را برکنار کند، اما این مشرف بود که قدرت را از نواز گرفت.

 

ارتش برنده نبرد قدرت در پاکستان

بزرگترین و تأثیرگذارترین نهاد قدرت در پاکستان، ارتش این کشور است. گرچه طبق قانون اساسی نیروهای مسلح، از جمله ارتش حق دخالت در امور سیاسی را ندارند، اما شرایط سیاسی و اجتماعی این کشور به گونه‌ای است که ارتش کلیدی‌ترین نهاد سیاسی آن به شمار می‌رود. به جز نقش تعیین‌کننده ارتش در هرم قدرت پاکستان، بسیاری از شاهراه‌های اقتصادی نیز در اختیار نظامیان بازنشسته و ارتشی‌هاست که قدرت و ثروت همزمان را برای ارتش به ارمغان آورده است.

بسیاری از رؤسای جمهور پاکستان طی 60 سال گذشته نظامی بوده و ژنرال‌های ارتش تا کنون بارها دست به کودتا زده‌اند و دولت‌ها را ساقط کرده‌اند که کودتای پرویز مشرف بر ضد نواز شریف نیز یکی از این موارد بود.

سازمان اطلاعات نظامی پاکستان (ISI) نیز از جمله نهادهایی است که اختیارات فراقانونی بسیاری دارد که البته زیر مجموعه ارتش این کشور محسوب می‌شود. اما هیچ مرجعی در این کشور قدرت نظارت و کنترل عملکرد ISI را ندارد. سازمان اطلاعات نظامی پاکستان اصلی‌ترین نهاد اطلاعاتی این کشور است. کارشناسان، خنثی کردن طرح حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای پاکستان – پس از انجام حملات مشابه به سوریه و عراق – را از موفقیت‌های بزرگ سرویس اطلاعات پاکستان ارزیابی می‌کنند.

احزاب سیاسی نیز از جمله اضلاع اصلی هرم قدرت در پاکستان هستند. این کشور در حدود 20 حزب سیاسی دارد اما قدرت اصلی در دو حزب "مسلم لیگ" و "حزب مردم" متمرکز شده است و عملا فضایی دو قطبی را ایجاد کرده است. نواز شریف از جمله رهبران حزب مسلم لیگ پاکستان است که در زمان دور اول نخست وزیری بی‌نظیر بوتو با ایفای نقش اپوزیسیون به همراه برادر بی‌نظیر بوتو، با سفر به ایالت‌های مختلف و سخنرانی برضد بوتو درنهایت موفق شد در سال 1990 وی را برکنار کند و در انتخابات سراسری پس از آن، حزب مسلم لیگ شاخه نواز به رهبری نواز شریف به پیروزی رسید و او نخست وزیر شد.

 

نواز شریف؛ از تبعید به عربستان تا بازگشت به قدرت

درگیری نیروهای پاکستان در کشمیر و غرب افغانستان در سال 1999 به همراه مشکلات اقتصادی این کشور، رفته رفته از محبوبیت نواز در بین مردم کاست. نواز راه چاره برای این بحران را در برخورد با نظامیان جستجو کرد و درحالی که پرویز مشرف در سریلانکا به سر می‌برد، او را از ریاست ستاد مشترک و فرماندهی ارتش برکنار کرد. در اقدام بعدی نیز با بستن فرودگاه، مانع از فرود هواپیما و بازگشت مشرف به پاکستان شد. اما ژنرال‌های ارتش پاکستان به دستور مشرف دولت نواز شریف را سرنگون کردند و نظامیان کنترل اوضاع را به دست گرفتند. این کودتای آرام، بدون هرگونه مخالفت عمومی انجام شد و کابینه نواز شریف نیز موضعی بی‌طرف گرفتند تا نواز شریف به تنهایی محاکمه شود.

پرویز مشرف یکی از نظامیانی بود که با کودتا برضد دولت، چند سالی قدرت را در پاکستان در دست گرفت

دادگاه نظامی پاکستان به سرعت شریف را به جرم آدم‌ربایی، اقدام به قتل، هواپیماربایی و فساد مالی محاکمه به حبس ابد محکوم کرد. حکمی که قرار بود اعدام باشد، اما با فشارهای عربستان و آمریکا به حبس ابد و پس از آن به 10 سال تبعید به عربستان تغییر پیدا کرد. بخشی از اموال نواز شریف نیز مصادره شد و نواز پذیرفت تا به مدت 21 سال از صحنه سیاست پاکستان دور بماند. نواز به جده رفت و در آنجا با امکاناتی که دولت عربستان در اختیار او گذاشت، کارخانه فولاد راه اندازی کرد. بعدها مشرف در خاطرات خود به این مسئله اشاره می کند که این عربستان و ملک فهد بودند که جان نواز شریف را خریدند.

از سال 2006 تلاش نواز برای بازگشت به قدرت آغاز شد تا اینکه در سال 2007 دادگاه پاکستان اجازه بازگشت نواز شریف و برادرش شهباز به پاکستان را صادر کرد. در اولین تلاش برای ورود به پاکستان، نواز موفق نبود و به عربستان بازگردانده شد. اما برای بار دوم باز هم با میانجی‌گری و فشار عربستان توانست از طریق لاهور وارد کشور شود و سفر مشرف به ریاض و لندن نیز چاره‌ساز نشد.

بازگشت نواز شریف به پاکستان با استقبال عمومی بی‌سابقه‌ای همراه شد و نواز در ائتلاف با حزب مردم پاکستان، به سیاست بازگشت و استعفای پرویز مشرف از اولین نتایج بازگشت او به صحنه سیاست پاکستان بود. نواز از حضور در انتخابات ریاست جمهوری صرف نظر کرد تا آصف علی زرداری همسر بی نظیر بوتو رئیس جمهور شود. آصف علی زرداری پس از رسیدن به مقام ریاست جمهوری اما، راه دیگری در پیش گرفت و نواز شریف و برادرش را از سروزیری و اداره پنجاب و حزب مسلم لیگ شاخه نواز را از جولان در این ایالت خلع کرد و تلاش کرد نواز را حبس خانگی کند. اقدامی که با عدم همکاری پلیس پاکستان و موج اعتراضات عمومی در این کشور در نهایت ناکام ماند.

نواز بار دیگر در سال 2010 با اعمال نفوذ در قانون اساسی، متمم 18 را اضافه کرد تا محدودیت دو دوره نخست وزیری حذف و زمینه برای سومین دوره آن فراهم شود و در انتخابات 2013، حزب مسلم لیگ شاخه نواز با کسب 126 کرسی از مجلس شورای ملی بدون ائتلاف با احزاب دیگر نخست وزیری خود را مسجل کرد و در اوایل ژوئن 2013 سوگند یاد کرد.

شهباز شریف برادر نواز نیز از دیگر فرزندان خانواده شریف است که تقریبا تمامی امور ایالت پنجاب را بر عهده دارد و همچنین نفر دوم حزب مسلم لیگ شاخه نواز است. شهباز تا کنون طرح‌های اجتماعی و اقتصادی بسیاری را در پنجاب و دیگر مناطق پاکستان اجرا کرده است و در مبارزات سیاسی برادرش نواز، همواره در کنار وی بوده است. او هم اکنون سروزیر ایالت پنجاب است.

 

سفر به ایران؛ پیام دوستی، تعامل و امنیت

توجه به این نکته ضروری است که روابط ایران و پاکستان صرف از نظر از تغییر دولت‌ها در ایران، به حکم مرزهای مشترک و پیوندهای موجود، همواره در سطحی از مناسبات امنیتی، سیاسی و ... در جریان بوده و هست. از این رو، سفر دو روزه نواز شریف به ایران و دیدار با مقامات ایرانی بویژه دیدار با رهبر انقلاب،‌ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در آغازین گام‌های دولت نواز می‌تواند از چند جهت دارای اهمیت باشد:

پس از فروپاشی گروهک تروریستی ریگی و آرامش نسبی در مناطق جنوب شرقی ایران، بار دیگر برخی تحرکات سازماندهی شده از داخل خاک پاکستان، تنش های مرزی را در پی داشت که آخرین آن گروگانگیری پنج سرباز مرزبان ایرانی بود که در نهایت چهار تن آنان به کشور بازگشتند. دولت پاکستان طی این مدت، همواره اعلام می‌کرد با ایران در مبارزه با تروریسم و ناامنی همکاری خواهد کرد، اما در عمل برخی کوتاهی‌ها در این حوزه موجب ناخرسندی طرف ایرانی شد. رهبر انقلاب نیز در دیدار با نواز شریف، با اشاره به ناامنی‌ها در مرز ایران و پاکستان در ماه‌های اخیر، گفتند:

"برخی عمداً تلاش دارند ‌در مرز طولانی دو کشور ناامنی ایجاد کنند و ما نمی‌توانیم باور کنیم که این قضایا طبیعی و غیرعمدی است؛ البته ما اطلاعات از برخی فعالیت‌ها در منطقه بلوچستان پاکستان، برای ناامن کردن مرزهای دو کشور داریم."

دولت پاکستان پیش از سفر نخست وزیرش به ایران، چند اقدام را برای تأکید بر اراده اسلام آباد به همکاری امنیتی با ایران بر ضد تروریسم انجام داد که از مهمترین آن ها می‌توان به حضور ناوگان دریایی ارتش پاکستان در خلیج فارس و مانور مشترک با نیروهای مسلح ایران در تنگه هرمز و همچنین پیمان امنیتی برای عملیات مشترک ضدتروریست ها و قاچاقچیان مواد مخدر اشاره کرد.

افزایش حجم مبادلات اقتصادی ایران و پاکستان نیز از جمله دستورکارهای سفر نواز شریف به ایران بود که رهبر انقلاب نیز در دیدار با وی، از کاهش حجم مبادلات اقتصادی میان دو کشور انتقاد کردند. پیگیری اجرای خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان نیز از مسائل مهم میان دو کشور است که تاکنون ایران تعهدات خود را تا مرز این کشور انجام داده است و اکنون پاکستان باید به تعهدات خود در این زمینه عمل کند. پروژه های انتقال برق ایران به پاکستان نیز یکی دیگر از طرح های مورد مذاکره میان مقامات دو کشور است.

همچنین در آستانه تشکیل دولت جدید در افغانستان هم انتظار ایران این است که پاکستان با بازنگری در سیاست‌های خود، زمینه همکاری سه جانبه برای تأمین امنیت و مبارزه با تروریسم را فراهم کند؛ واضح اینکه تا کنون گروه‌های تروریستی و افراط گرا توانسته‌اند از این فرصت تیرگی روابط و عدم تعامل بیشترین بهره را در ناامن‌سازی منطقه ببرند.

گروه‌های تکفیری و افراط گرایی مذهبی و قومی از مهمترین دغدغه‌های مشترک دو طرف به ویژه ایران است که مهار آن سطح بالایی از تعامل و همکاری میان اسلام آباد و تهران را می‌طلبد. دخالت آمریکا در پاکستان به بهانه مبارزه – بیهوده – با تروریسم، انتقادات نواز شریف را به همراه داشته و او خواستار توقف حملات پهپادهای آمریکایی به مردم پاکستان شده است. اسلام آباد با استفاده از ظرفیت‌های امنیتی و فرهنگی ایران می‌تواند در زمینه تفاهم میان اقوام و مذاهب، برای یکی از چالش‌های جدی خود پاسخی مناسب بیابد. این مهم تنها با مقاومت اسلام‌آباد در برابر دخالت عوامل ثالث منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ممکن خواهد بود که مهمترین پیام این سفر را می‌توان اعلام استقلال اسلام‌آباد در روابط با تهران تفسیر کرد؛ پیامی که احتمالاً با رسیدن آن به گوش مقامات ریاض باعث شد تا سعود الفیصل رسماً از محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران برای سفر به این کشور دعوت کرده و اعلام کند ریاض آماده گفت‌و‌گو با تهران است.

منابع و مآخذ:

http://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-toi/special-report/Muslim-law-and-Pakistan/articleshow/5783047.cms?referral=PM

http://www.channelnewsasia.com/news

http://www.nytimes.com/2007/11/20/world/asia/20iht-20pakistan.2.8407525.html?_r=0

http://www.reuters.com/article/2007/09/16/us-pakistan-opposition-idUSL1628623820070916

http://uk.reuters.com/article/2007/08/30/uk-pakistan-sharif-idUKL3086457420070830

http://indiatoday.intoday.in/story/hamid-mir-attack-case-imdad-sadheer-shahbaz-sharif-shoe-attack-on-punjab-chief-minister-pakistani-journalist-hurls-shoe-pearl-continental/1/357360.html

http://paktribune.com/news/Shahbaz-Sharifs-daughter-get-married-to-grandson-of-Indian-Army-commander-262887.html

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/538837/Nawaz-Sharif

http://abcnews.go.com/topics/news/world/nawaz-sharif.htm

http://www.dw.de/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81/a-16807285

http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2013/12/131202_l09_pak_army_change.shtml

http://psq.kiau.ac.ir/archive/16/3.pdf

http://www.reuters.com/article/2008/06/27/idUSISL159890

http://persian.ruvr.ru/news/2014_05_07/272093682

برگرفته از مشرق