حج بی برائت، حج فاقد معنا

«از بزرگترین مظاهر شرک در عصر حاضر، تفکیک دنیا از آخرت، و زندگی مادّی از عبادت، و دین از سیاست است. گویی خدای دنیا -معاذاللَّه- ابرقدرت ها و جنایتکارانند، و استضعاف و استعباد و استثمار خلایق و علو و استکبار نسبت به بندگان خدا حق مسلّم آن هاست، و همگان باید در برابر زورگویی و غارتگری و آنان تسلیم باشند و اعتراض نکنند؛ این، همان شرکی است که امروز مسلمانان باید با اعلام برائت، دامن خود و اسلام را از آن تطهیر کنند.»

 

مراسم معنوی و سیاسی-اجتماعی حج، علاوه بر اینکه یک واجب و تکلیف دینی مسلمانان محسوب می شود، یک مانور عظیم اجتماعی برای مسلمانان و امت های اسلامی نیز به حساب می آید. حج، بستر بسیار ارزشمند و بی بدیلی است که اگر به درستی از ظرفیتی که به واسطه ی آن شکل می گیرد، استفاده شود می تواند منشا تحولات فراوانی در مناسبات ملت ها و دولت های اسلامی شود. اگر عقبة عظیم اجتماعی مسلمانان که در موسم حج در کنار هم گرد می آیند، مورد توجه نخبگان کشورهای اسلامی قرا بگیرد و اهمیت چنین اجتماع عظیمی برای مسلمانان به درستی روشن شود، بدون شک بسیاری از چالش هایی که امروزه کشورهای اسلامی با آن دست و پنجه نرم می کنند، به سرعت قابل حل و فصل خواهد بود. مع الاسف ظرفیت عظیم حج همچنان یکی از مسائلی است که در بین مسلمانان و کشورهای اسلامی محجور مانده است. با این وجود و با همة بی توجهی های سردمداران و نخبگان کشورهای اسلامی، اما امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی با نگاه عمیق و همه جانبه نسبت به این مقولة بسیار مهم، تلاش کرده اند جوانب مختلف اهمیت این مقوله را برای کشورهای اسلامی روشن کنند. یکی از جوانب مهم و اصلی حج، برائت از مشرکان است که همواره مورد توجه منادیان اسلام ناب و به ویژه رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است. آنچه در ادامه می آید نگاهی به رویکرد ولی امر مسلمین جهان به مقوله برائت از مشرکین است:

برائت از مشرکان ریشه در عمل پیامبر اعظم(ص) دارد

یکی از محورهایی که رهبر معظم انقلاب در بحث برائت از مشرکان مورد نظر قرار داده اند؛ ریشه و منشا اصلی این مقوله است که در عمل خود پیامبر اعظم(ص) جای دارد. در واقع اشاره رهبر انقلاب به سال نهم هجرت است که پیامبر اعظم(ص) حضرت علی(ع) را مامور کرد تا در موسم حج در مکه آیات آخر سوره توبه (برائت) را که به تازگی به پیامبر نازل شده بود بخواند. رهبر معظم انقلاب در این رابطه می فرمایند: «حج با این مفهوم روشن و جلی است که برترین جایگاه برائت از مشرکین شناخته شده و خدای متعال از زبان خود و نبیّ مکرمش(ص)، اعلام برائت از مشرکین را به روز حج اکبر موکول ساخته است؛ و اذان من‌اللَّه و رسوله الی‌النّاس یوم الحجّ‌الاکبر انّ‌اللَّه برئ من‌المشرکین و رسوله فان تبتم فهو خیرلکم و ان تولّیتم فاعلموا انّکم غیر معجزی‌اللَّه و بشّرالّذین کفروا بعذاب الیم.»؟ (1) ایشان همچنین می فرمایند:«شگفتا! کسانی که مراسم برائت از مشرکان را که ریشه در عمل پیامبر اعظم صلّی‌اللّه علیه و آله و سلّم دارد، جدال ممنوع قلمداد می کنند، خود از مؤثّرترین دست‌اندرکاران ایجاد منازعه‌های خونین میان مسلمانانند.» (2)

برائت‌ روح‌ حج‌ و تنیده‌ در ذات‌ حج‌ است‌

رهبر انقلاب برائت از مشرکان را روح حج و جز لایفنک آن می دانند. ار منظر ایشان حجی که با برائت همراه نباشد، حج بی معنا و بی روح محسوب می شود. ایشان در همین راستا می فرمایند: «برائت‌ روح‌ حج‌ و تنیده‌ در ذات‌ حج‌ است‌. برائت‌ به‌ معنای‌ اجتماع‌ عظیمی‌ است‌ که‌ در آن‌ مسلمانان‌ علیه‌ وحشی‌ترین‌ دژخیمان‌ ضدبشری‌ و حامیان‌ آن ها در مجامع‌ جهانی‌ فریاد سر می‌دهند، لذا حضور مسلمانان‌ در حج‌ باید حضوری‌ معنی‌ دار و جهت‌ دار باشد.» (3)

مقام معظم رهبری همچنین برائت از مشرکان را رکن حج عنوان می کنند و می فرمایند: «حج ابراهیمی و محمّدی (صلّی‌اللَّه‌علیهماوالهما)، بی‌گمان یکی از بزرگترین مقدمات و ارکان این دو هدف بزرگ است. بدین‌جهت در این عرصه‌ی عظیم، در همان حال که ذکر خدا: "فاذکروا اللَّه کذکرکم ابائکم او اشدّ ذکرا" و اعلام برائت از مشرکان: "و اذان من‌اللَّه و رسوله الی‌النّاس یوم الحجّ الاکبر أنّ‌اللَّه برئ من‌المشرکین و رسوله" رکن حج محسوب می‌شود، حساسیت در برابر هر حرکتی که میان برادران - یعنی اجزای این امت واحده - جدایی و دشمنی بیافریند، نیز در حد اعلاست» (4)

ایشان همچنین با تاکید بر مضمون سیاسی حج، در رابطه با اینکه حج بی برائت، حج فاقد معنا است اظهار داشته اند: «حج، کانون معارف اسلام و بیان کننده‌ی سیاست کلی اسلام برای اداره‌ی زندگی انسان است. حج، مظهر توحید و نفی و رمی شیطان و تکرار شعار ابراهیم(علیه‌السّلام) است که گفت: "انّی بری‌ء من المشرکین"؛ صحنه‌ی اتحاد عظیم امت اسلامی برگرد محور توحید و برائت از مشرکین و نفی و طرد همه‌ی بت هاست.

کدامین جان تشنه است که از فیض کوثر محمّدی(صلّی‌اللَّه‌علیه‌واله‌وسلّم) و جوشش زمزم حسینی، این جرعه‌ها را بنوشد و هنوز در مضمون سیاسی حج دچار تردید و ابهام باشد؟ حج بی برائت، حج بی وحدت، حج بی تحرک و قیام، حجی که از آن تهدید کفر و شرک برنخیزد، حج نیست و روح ومعنای حج را فاقد است.» (5)

برائت از محورهای اتحاد مسلمین

یکی از دغدغه های اصلی جهان اسلام، همواره اتحاد بین گروه های مختلف مسلمانان است. این موضوع به ویژه در شرایط کنونی که دشمنان مسلمین برای تفرقه اندازی بین مسلمانان از هیچ اقدامی فروگذار نمی کنند؛ اهمیت مضاعف دارد. رهبر معظم انقلاب همواره و در همه ی بسترهای ممکن از لزوم هوشیاری نسبت به خدعه های دشمنان برای تفرقه افکنی  و حفظ وحدت بین گروه های مختلف مسلمانان سخن گفته اند. بدون شک موسوم حج و به ویژه برائت از مشرکین یکی از مناسب ترین مظاهر اتحاد مسلمانان است. رهبر معظم انقلاب در همین رابطه می فرمایند: «حج، کانون معارف اسلام و بیان کننده‌ی سیاست کلی اسلام برای اداره‌ی زندگی انسان است. حج، مظهر توحید و نفی و رمی شیطان و تکرار شعار ابراهیم(علیه‌السّلام) است که گفت: "انّی بری‌ء من المشرکین"؛ صحنه‌ی اتحاد عظیم امت اسلامی برگرد محور توحید و برائت از مشرکین و نفی و طرد همه‌ی بتهاست.» (6)

ایشان برائت از مشرکان را  ندای قلبی و فطری همه‌ی ملتهای مسلمان عنوان می کنند: «امروز برائت از مشرکان ندای قلبی و فطری همه‌ی ملتهای مسلمان است. موسم حج تنها نقطه‌ئی است که این ندا میتواند از سوی همه‌ی این ملتها با صدای بلند طنین افکند.» (7)

ایشان همچنین تاکید می کنند که مخالفین برائت از مشرکان خود از عوامل منازعه بین مسلمانان هستند: «شگفتا! کسانی که مراسم برائت از مشرکان را که ریشه در عمل پیامبر اعظم صلّی‌اللّه علیه و آله و سلّم دارد، جدال ممنوع قلمداد میکنند، خود از مؤثّرترین دست‌اندرکاران ایجاد منازعه‌های خونین میان مسلمانانند.» (8)

برائت از مشرکین یعنی فریاد برائت از استکبار و ایادی آن

بدون شک اعلام انزجار و برائت از استکبار و نظام سلطه، بیانگر معنای واقعی برائت از مشرکین است. رهبر معظم انقلاب با تاکید بر لزوم برائت از ایادی استکبار، انزجار و برائت از آمریکا و رژیم صهیونیستی را شرط اصلی حج عنوان می کنند: «فریاد برائت که امروز مسلمان در حج سر می‌دهد، فریاد برائت از استکبار و ایادی آن است که مع‌الاسف در کشورهای اسلامی قدرتمندانه اعمال نفوذ می‌کنند و با تحمیل فرهنگ و سیاست و نظام زندگی شرک‌آلود بر جوامع اسلامی، پایه‌های توحید عملی را در زندگی مسلمانان منهدم ساخته و آنان را دچار عبادت غیرخدا کرده‌اند، و توحید آنان فقط لقلقه‌ی زبان و نام توحید است و از معنای توحید در زندگی آنان اثری باقی نمانده‌است.» (9)

ایشان همچنین بر پویایی و نشاط حج واقعی که همان حج همراه با برائت است تاکید می کنند و اظهار می دارند که چنین حجی است که سیلی خوردگان از اسلام و انقلاب  از آن احساس خطر می کنند: «حج عبادت است و ذکر و دعا و استغفار؛ اما عبادتی و ذکر و استغفاری در جهت ایجاد حیات طیبه‌ی امت اسلامی و نجات آن از زنجیرها و غل های استعباد و استبداد و خداوندان زر و زور و تزریق روح عزت و عظمت به آن و زدودن کسالت و ملالت از آن. این است حجی که از پایه‌های دین به‌شمار رفته و امیرالمؤمنین علی(علیه‌السّلام) در نهج البلاغه آن را عَلَم اسلام و جهاد هر ناتوان و برطرف کننده‌ی فقر و تنگدستی و مایه‌ی تقرب و نزدیکی اهل دین به یکدیگر شمرده است؛ و این است آن حجی که بندگان مجاهد خدا همه‌ساله از ایران با شوق و شور بدان روی می‌آورند و برائت از امریکا و صهیونیسم و نفی ولایت استکبار و شعار برای تعمیم ولایت الهی را شرط اصلی آن می‌شمرند؛ و این است آن حجی که سیلی‌خوردگانِ از اسلام وانقلاب و در رأس آنان امریکای جنایتکار، از آن احساس خطر می‌کردند.» (10)

برائت از شرک، یعنی برائت از سکولاریزم

اما یکی از ژرف ترین و دقیق ترین تعبیرهای حضرت آیت الله خامنه ای در رابطه با بحث برائت از مشرکین در حج، نگاه جالب ایشان به مظاهر و مصادیق امروزی شرک است. مظاهری که دنیای امروز را اسیر خود کرده است و عاملی شده است برای توجیه ظلم و ستم های قدرت های سلطه گر. ایشان در این رابطه می فرمایند: «از بزرگترین مظاهر شرک در عصر حاضر، تفکیک دنیا از آخرت، و زندگی مادّی از عبادت، و دین از سیاست است. گویی خدای دنیا -معاذاللَّه- جباران و زورگویان و چپاولگران و ابرقدرت ها و جنایتکارانند، و استضعاف و استعباد و استثمار خلایق و علو و استکبار نسبت به بندگان خدا حق مسلّم آن هاست، و همگان باید پیشانی اطاعت بر آستان تفرعن آنها ساییده و در برابر زورگویی و غارتگری و میل و اراده‌ی بی‌مهار آنان تسلیم باشند و اعتراض نکنند؛ چرا که وعاظالسلاطین و نوادگان «بلعم باعورا»، فریاد برخواهند آورد که دخالت در سیاست کردید، و اسلام را چه به سیاست؟! این، همان شرکی است که امروز مسلمانان باید با اعلام برائت، دامن خود و اسلام را از آن تطهیر کنند.» (11)

رهبر انقلاب همچنین با بیان برخی از مصادیق و مظاهر شرک، موسوم حج را زمان نفی و مقابله با این مظاهر می دانند: «فرهنگ فساد و فحشا که به وسیله‌ی دست های استعماری در میان ملت ها ترویج می‌شود، فرهنگ مصرف‌زدگی که روزبه‌روز زندگی ملت های ما را بیشتر در لجن زار خود فرو می‌برد، تا کمپانی های غربی -که مغز و قلب اردوگاه استکبارند- بیشتر سود ببرند، سلطه‌ی سیاسی غرب استکباری که پایه‌های آن به وسیله‌ی حکومت های دست‌نشانده و ضدمردمی کار گذاشته شده است، حضور نظامی که با هر بهانه‌یی شکل آشکارتری به خود می‌گیرد، اینها و امثال آن، همه مظاهر همان شرک و بت‌پرستی است که در ضدیت کامل با نظام توحیدی و حیات توحیدی است که اسلام برای مسلمانان مقرر داشته است. حج و اجتماع عظیم بر گرد خانه‌ی توحید، باید آن مظاهر شرک را نفی کند و مسلمانان را از آن برحذر دارد.» (12)

حج؛ برترین جایگاه برائت از مشرکین

رهبر انقلاب اسلامی نه تنها برائت از مشرکین را لازمه حج می دانند، بلکه فراتر از آن، بهترین و مناسب ترین جایگاه برای برائت از مشرکین را حج می دانند. ایشان می فرمایند: «حج با این مفهوم روشن و جلی است که برترین جایگاه برائت از مشرکین شناخته شده و خدای متعال از زبان خود و نبیّ مکرمش(ص)، اعلام برائت از مشرکین را به روز حج اکبر موکول ساخته است.» (13)

رهبر انقلاب همچنین موسم حج را تنها نقطه ی طنین ندای برائت از مشرکین توسط ملت های مسلمان عنوان کرده اند: «امروز برائت از مشرکان ندای قلبی و فطری همه‌ی ملت های مسلمان است. موسم حج تنها نقطه‌ ای است که این ندا می تواند از سوی همه‌ی این ملت ها با صدای بلند طنین افکند.» (14)

لزوم نوآوری در مراسم‌ برائت‌ از مشرکین‌ به عنوان‌ یک‌ مراسم‌ فرهنگی‌ - سیاسی‌

از نظر حضرت آیت الله خامنه ای، برائت از مشرکین در حج یک عمل معمولی و کلیشه ای نسیت، بلکه به قدری اهمیت دارد، که باید هر ساله اجرای آن همراه با نوآوری باشد: «مراسم‌ برائت‌ از مشرکین‌ نیز باید به‌ عنوان‌ یک‌ مراسم‌ فرهنگی‌ و سیاسی‌ هر سال‌ با نوآوری‌ و کیفیت‌ بهتر برگزار شود.» (15)

نتیجه گیری

به نظر دیدبان آنچه از نگاه ولی امر مسلمین جهان به مقوله حج و بحث  برائت از مشرکین برداشت می شود، این است که ایشان حج را یک مقوله مهم تلقی می کنند که بستر مهم و ارزشمندی برای پیشبرد اهداف مسلمانان محسوب می شود. در دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی برائت از مشرکان جزء لاینفک حج  و در آن تنیده است و ایشان حج بدون برائت را حجی بی روح و فاقد معنا می دانند. حضرت آیت الله خامنه ای موسوم حج را بهترین بستر برای تاکید و توجه به اتحاد و انسجام بین مسلمانان عنوان می کنند و معتقدند گروه های مختلف مسلمین باید با تمرکز بر نقاط اشتراک بین خود، دشمن اصلی –که همانا استکبار و در راس آن آمریکا و صهیونیسم هستند-را مورد توجه قرار داده و انزجار و نفرت خود را نسبت به آن ها ابراز دارند. همچنین از نکات جالب توجه در اندیشه مقام معظم رهبری به این مقوله این است که ایشان تفکیک دنیا از آخرت، و زندگی مادّی از عبادت، و دین از سیاست را از مظاهر امروزی شرک عنوان می کنند.

پی نوشت:

1-پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۷۰/۰۳/۲۶

2- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۹۲/۰۷/۲۲

3-دیدار کارگزاران حج  با رهبر معظم انقلاب ۱۳۷۳/۰۱/۳۱

4-پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۷۰/۰۳/۲۶

5- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۶۸/۰۴/۱۴

6-همان

7- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۸۵/۱۰/۰۸

8- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۹۲/۰۷/۲۲

9- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۷۰/۰۳/۲۶

10- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۶۸/۰۴/۱۴

11- همان

12- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۷۰/۰۳/۲۶

13-همان

14- پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره عظیم حج ۱۳۸۵/۱۰/۰۸

15-دیدار کارگزاران حج  با رهبر معظم انقلاب ۱۳۷۹/۱۲/۲۷

برگرفته از دیدبان