ترکیه در لبه پرتگاه

منافع فردی اردوغان با منافع ملی ترکیه سازگاری ندارد. اردوغان زمانی شعار خردمندانه «صلح در داخل و صلح در خارج از مرزها» سر داد و عمل کرد اما اکنون وی این اصول را به کنار گذاشته و به آنها پشت کرده است...

     

    

ترکیه به واسطه در پیش گرفتن مسیر خونین «تغییر رژیم » در سوریه و فرورفتن در مناقشه با کردها و تقابل با روسیه، در تقاطع خطرناکی قرار گرفته و به نظر می رسد تداوم سیاست خارجی کنونی هیات حاکمه ترکیه جز تشدید تنشها و درگیر کردن منطقه در چالشهای جدی، نتیجه‌ای به دنبال نخواهد داشت.

موضوع کنایه‌آمیز این است که کسانی به طور مستقیم درگیر تصمیمات نابخردانه و اقدامات فاجعه‌باری هستند-تیم رجب طیب اردوغان (رییس جمهوری کنونی ترکیه) و احمد داوداوغلو (وزیر خارجه پیشین و نخست‌وزیر کنونی) که دقیقا همین تیم یک ددهه پیش گامهای فوق‌العاده‌ای در ایجاد سیاست خارجی جدید، خلاقانه و موفق ترکیه برداشتند.

حال چه تحولات اشتباهی روی داده که آنکارا را در درگیر بحرانهای عمیقی کرده که خروج از بی‌آنکه تبعات جدی و خسران‌باری برای ترکیه به همراه نداشته باشد، غیرقابل تصور به نظر می رسد؟ اردوغان و داوداغلو با ادامه سیاستهای خود، ترکیه را درگیر بحرانی بی‌پایان خواهند کرد که انفجارها‌، بمبگذاری‌های اخیری که در این کشور روی می‌دهد، تنها بخش کوچکی از سیاستهای نامعقول آنهاست و ترکیه اگر به دنبال بازگشت به دوران طلایی یک دهه گذشته خود که برای آن اعتبار و آبرویی در منطقه و جهان دست‌وپا کرده بود و مواضغش در برابر اقدامات نادرست غرب و متحدانش چون رژیم صهیونیستی، آنکارا را در میان کشورهای ستمدیده و مظلوم و در عین حال کشورهای قدرتمند(شاید  از روزی ناچاری) قابل احترام کرده بود، چاره‌ای ندارد که سریعا از بحران سوریه خود را بیرون بکشد و از حمایت‌ از گروه‌هایی چون داعش که منطقه را درگیر بحرانهای خونین کرده‌اند، دست بردارد.

در واقع سیاست و خط مشی ترکیه در قبال سوریه بیش از پیش باعث تخریب وجهه بین‌المللی ترکیه بیش از دیگر عوامل شده است. گرچه ترکیه مسئول اصلی فاجعه کنونی درسوریه نیست اما اردوغان بشدت باعث وخیم‌تر شدن این بحران شده و به گروه‌های بنیادگرایی که در صحنه روسیه جولان می دهند، جسارت بیشتری برای تداوم بحران کنونی که نتیجه‌ای جز کشته و بی‌خانمان شدن بیگناهان و تبدیل شدن سوریه به ویرانه‌ای داده است و در عین حال به تشدید نزاعهای فرقه‌ای دامن زده است.

سیاستهای اتخاذی از سوی آنکارا باعث تیره شدن روابط ترکیه با کشورهایی شده که برای این کشور از اهمیت برخوردارند: ایران، عراق، روسیه، چین، جوامع کرد و البته خود سوریه شده و جالب آنکه حتی آمریکا و اتحادیه اروپا به عنوان متحدان نزدیک ترکیه درباره برخی از مواضع و اقدامات این کشورابراز مخالفت کرده‌اند و برعکس ترکیه به جای رفع سوءتفاهمات با این کشورها، ائتلافی مبهم، خطرناک را با عربستان آغاز کرده که آینده روشنی برای آن نمی توان تصور کرد و در عین حال تقابلی خسران بار را با روسیه ایجاد کرده که هم اکنون نیز آنکارا بازنده آن است.

ترکیه برای اینکه هرچه سریعتر خود را از باتلاقی گرفتارش شده نجات دهد، باید این واقعیت را بپذیرد کناره‌گیری بشار اسد از قدرت در آینده ای نزدیک قابل تحقق نیست و از این رو باید از سیاست خصمانه خود برای سرنگونی رییس جمهوری سوریه دست بردارد. روسیه، آمریکا، چین و شمار دیگری از کشورها به درستی به این باور رسیده‌اند که رفتن اسد دردی را دوا نمی کند و کسی که بعد از اسد به قدرت می رسد، ممکن است اوضاع را بیش از پیش بحرانی کند. تداوم سیاست سرنگونی اسد دستاورد چندانی برای ترکیه به همراه نخواهد داشت و در واقع ترکیه در این قمار بیش از آنکه به دست آورد از دست خواهد داد.

آنکارا در عین حال باید با کشورهایی که به معنای واقعی دغدغه پایان یافتن بحران کنونی را دارند برای دستیابی به راه‌حلی صلح‌آمیز همکاری و دیدگاه های خطرناک عربستان برای تشکیل یک ارتش بین المللی متشکل از نیروهای نظامی کشورهای سنی برای تسخیر دمشق رد کند. ترکیه باید به سیاست پیشین خود یعنی جلوگیری از مناقشه فرقه‌ای در منطقه بازگردد. ترکیه کشوری است با جمعیت سنی که طی آن جوامع شیعی و علوی در مسالمت کنار یکدیگر زندگی کرده اند و در واقع ترکیه کسب احترام خود را مدیون بی‌طرفی بین جوامع شیعی و سنی در یک دهه گذشته است و نباید ظرفیتی را که در بین جوامع شیعی به دست آورد در جانبداری از عربستان سعودی که نگرش متعصب و تندروی آن به مذهب حتی در میان جوامع سنی نیز خریداری ندارد.

ترکیه در عین حال اگر به دنبال احیای احترام و اعتبار از دست رفته خود است باید روابطش با ایران را بهبود ببخشد. نقش ایران در ثبات منطقه و حل‌وفصل مناقشات و بحرانهای منطقه ای غیرقابل کتمان است و برای ترکیه از جنبه راهبردی و اقتصادی کشوری حیاتی است. ترکیه با پافشاری بر سیاستهای نامعقولانه منطقه ای به ویژه تلاش برای سرنگونی بشار اسد باعث لطمه خوردن به روابطش با جمهوری اسلامی ایران شد. در عین حال همکاری نزدیک ترکیه با عراق به غلبه بر نزاعهای فرقه‌ای کمک می‌کند و البته اینکه ترکیه خود را به عنوان حامی سنی ها در عراق به تصویر بکشد، مشکلی را حل نخواهد کرد چرا که ترکیه از یک عراق تجزیه شده بهره‌ای نخواهد برد. ترکیه با دارای بودن روابط اقتصادی عالی با بغداد و منافع مشترک در قبال رفاه و سعادت کردستان عراق، برای حل و فصل مناقشات فرقه‌ای در عراق از ابزارهای لازم برخوردار است.

در عین حال دست برداشتن از روابط راهبردی با عربستان به صلاح آنکارا خواهد بود. عربستان سعودی با هر آنچه که ترکیه برای آنها احترام و اعتباری قائل است نظیر اسلام میانه‌رو، خویشتنداری مذهبی و قومی، عدم فرقه‌گرایی، عدم مداخله، دمکراسی، جاذبه‌های فرهنگی و قدرت نرم مخالف است. با این حال ریاض تنها به دنبال ایجاد این تصور نادرست به ترکیه است که می تواند به قهرمان سنی‌ها تبدیل شود و آن را علیه اسد، ایران و شیعیان عراقی و یمنی متحد کند.

ترکیه در عین حال در صورتی که همکاری‌هایش با دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس را بر مبنای غیرفرقه‌ای مبتنی کند، می تواند منشأ اثرات مثبتی در منطقه شود در عین حال که برای برقراری روابط با روسیه اولویت قائل شود و از به میان کشیدن ناتو در تقابلی نامعقولانه با روسیه حذر کند. واقعیت این است که ورود مسکو به معادله سوریه باعث از بین رفتن گزینه‌ها و آزادی عمل ترکیه در این کشور شده و انکارا نمی تواند از جنبه دیپلماتیک روسیه را شکست دهد. در عین حال، آنکار چه بپذیرد یا نپذیرد، مسکو از جایگاه بهتری برای دستیابی به راه‌حل سیاسی برای سوریه برخوردار است. اگر ترکیه در سیاستهایش چرخشهایی را ایجاد کند، روابطش با مسکو بهبود خواهد یافت.

در عین حال اولویت دادن به ایجاد روابط نزدیک با تمامی جوامع کرد در منطقه، در راستای منافع ترکیه خواهد بود. ترکیه در گذشته به واسطه سیاستهای معقولانه اش، به روابط نرذیکی با کردهای عراق به عنوان یک متحد قابل اتکا دست یافته بود اما اردوغان باعث شد که رویکرد آشتی‌جویانه و بهبود روابط با حزب ملی‌گرای کرد ترکیه(پ‌ک‌ک)، دچار اضمحلال شود. ترکیه از تعامل با جنبش کردهای سوریه، یکی از معدود گروه‌های موثر در جنگ علیه داعش در سوریه، امتناع کرده است. ترکیه ممکن است درگیر جنگی فراگیر علیه کردها شود که ممکن است از جنبه نظامی در میدان نبرد به پیروزی برسد اما قطعا در از جنبه سیاسی بازنده آن خواهد بود.

قدرت فزاینده کردها در سراسر منطقه واقعیتی است و طی 25 سال گذشته این منحنی رشد صعودی داشته و بی تردید جوامع کرد از هر مناقشه منطقه‌ای برای دستیابی به خودمختاری گسترده‌تر و آگاهی جهانی نسبت به وضعیت خود، سود برده اند. اگر آنکارا برای متوقف ساختن پیشرفت کردها به سوی خودمختاری بیشتر-در هر مکانی در منطقه- مصمم است، صرفا باعث انزوای کردها خواهد شد که این امر تنها باعث تسریع ظهور خواسته‌های فزاینده سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آنها خواهد شد. تلاشها برای جلوگیری کردن از این روند نه تنها شکست خواهد خورد بلکه باعث به خطر افتادن و تیرگی روابط ترکیه با کردهای منطقه خواهد شد که پایان فوری برای آن نمی توان تصور کرد.

آنچه که گفته شد تنها در صورتی قابل تحقق است که اردوغان و هیات حاکمه ترکیه خردمندانه اقدام کرده  منافع ملی ترکیه را قربانی تلاش متهورانه و عزم جدی برای افزایش قدرت فردی و گروهی خود ننمایند. منافع فردی اردوغان با منافع ملی ترکیه سازگاری ندارد. اردوغان زمانی شعار خردمندانه « صلح در داخل و صلح در خارج از مرزها» سرداد و عمل کرد. اکنون وی این اصول را به کنار گذاشته و به آنها پشت کرده است.

منبع:فارس