تحرکات عربستان برای صف بندی جدید در منطقه

عربستان در تلاش است منطقه را وارد صف بندی جدیدی کند و با تحریک احساسات قومی و عربی کشورهای منطقه چند صباح دیگر به رهبری خود بر شورای همکاری خلیج فارس و بقایای اتحادیه عرب ادامه دهد و شکست‌ها و ناکامی‌های خود را تا حدودی جبران کند...

به گزارش گروه بین المللی خبرگزاری تسنیم، اگر کسی رویکرد سیاست خارجی و خاورمیانه ای عربستان را در چند هفته اخیر بررسی کند به روشنی به تحرکات جدید در این عرصه پی می برد. از جمله مصادیق موجود در این زمینه می توان به نشست سران شورای همکار ی خلیج فارس در ریاض در 18 آبان ماه اشاره کرد که طی آن با امضای توافق تکمیلی ریاض بین قطر و سه عضو دیگر این شورا یعنی عربستان، بحرین و امارات عربی متحده به اختلافات 8 ماه میان دو طرف پایان داده شد و بلافاصله بعد از آن خبرهایی در خصوص بازگشت سفرای این سه کشور به دوحه منتشر شد.

هر چند بلافاصله بعد از این تحول،  امارات عربی متحده اخوان المسلمین را به همراه 81 گروه دیگر در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد و محدودیت ها را علیه آن افزایش داد اما ملک عبد الله پادشاه عربستان در بیانیه ای ضمن ستایش مجدد از توافق آشتی قطر و سه کشور دیگر شورای همکاری خلیج فارس این توافق را در راستای کمک به اتحاد عربی خواند و به طور ضمنی از مصر خواست روابط آشتی جویانه با قطر در پیش بگیرد.

پیش از این نیز مقامات عراقی از وزیر امورخارجه گرفته تا روسای جمهور و پارلمان این کشور با چراغ سبز عربستان به این کشور سفر کردند و متعاقب آن خبرهایی در خصوص بازگشایی سفارت عربستان در بغداد منتشر شد. در پی این تحولات متعب بن عبد الله فرمانده گارد ملی عربستان  به آمریکا سفر کرد و با مقامات مختلف این کشور و در راس آن باراک اوباما دیدار و گفتگو کرد و همزمان با آن سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان راهی پاریس شد و در آنجا با وزرای امور خارجه فرانسه و امریکا دیدار و گفتگو کرد و برای دیدار با مقامات روسیه راهی مسکو شد. حال سوال این است که راز این تحرکات چیست؟

راز تحرکات بی سابقه عربستان از دید الحیات

شاید بتوان از دو مقاله ای که روزنامه الحیات (که دیدگاه و مواضع عربستان را در عرصه سیاست خارجی منعکس می کند )به فاصله نزدیک از هم به چاپ رساند تا حدودی به راز تحرکات شتاب زده عربستان پی برد.

این روزنامه در یکی از  این مقالات به قلم راغده درغام نوشت :"آنچه در روز یکشنبه (18 آبان )در ریاض  اتفاق افتاد و به اعلام برگزاری نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در دوحه در اوائل ماه آینده منتهی شد، این  شورا  را از فروپاشی نجات داد و احتمال شکل گیری اتحادی مرکب از این کشورها  بعلاوه مصر،  اردن و مغرب را افزایش داد... آنچه در نشست ریاض اتفاق افتاد گواه  خردمندی پادشاه عربستان سعودی و امیر کویت است که امسال ریاست نشست سران این شورا را  به عهده داشت. این دو شخصیت  شکافها  را پر کردند و منافع بزرگ را بر اختلافات ترحیح دادند. این دو  به امیر جوان قطر نقشه راهی برای برگزاری نشست سران در دوحه و ریاست ممتاز بر آن  در اوقاتی متمایز تقدیم کردند."

این روزنامه از توافق آشتی ریاض به عنوان تغییر رویکرد منطقه ای قطر ارزیابی کرد و در تشریح آن نوشت :"این نشست همچنین نشان داد قطر سیاست جدیدی در قبال مصر،  کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و اخوان المسلمین در پیش گرفت. قطر پی برد  اگر به سیاستهایش در قبال مصر ادامه دهد، عربستان سعودی و امارات برای جلوگیری از تصدی ریاست شورای همکاری خلیج فارس در سال 2015 از سوی قطر،  جدی هستند. قطر همچنین پی برد که نیاز دارد سیاستهایش را مشخص کند و «تغییر» را انتخاب کرد... نخستین گام عملی در این زمینه دست کشیدن از شراکت با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در قبال اخوان المسلمین و به همراه آن گشودن صفحه جدیدی از روابط با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر است."

هر چند در این مقاله نویسنده الحیات مذاکرات هسته ای ایران بخصوص تقارن نشست ریاض با نشست عمان در خصوص موضوع هسته ای ایران را در تلاش های جدید عربستان برای آرایش جدید منطقه ای موثر ارزیابی کرد اما در مقاله دیگری به قلم ولید شقیرتبه تفصیل به تشریح و بررسی این موضوع پرداخت و در تشریح آن نوشت :" اگر احتمال دستیابی به توافق براساس آنچه که امیر متعب بن عبدالله بن عبدالعزیز وزیر گارد ملی سعودی از باراک اوباما نقل کرده است درست باشد خاورمیانه در برابر مرحله جدیدی قرار خواهد. اوباما گفته بود راه حلی برای پرونده هسته ای  خواهد یافت.  مرحله پس از توافق کاملا متفاوت خواهد بود و بر همه کشورهای ذیربط اقتضاء می کند تبدیل شدن ایران به یک قدرت منطقه ای پذیرفته شده از سوی جامعه بین المللی را در نظر داشته باشند."

این روزنامه در ادامه تاکید کرد :" حتی اگر دستیابی به توافق جامع،  کامل و نهایی ممکن نباشد،  مرحله  پس از بیست و چهارم نوامبر  همه بازیگران را وادار  خواهد کرد  سیاستها و تاکتیکهایی را در پیش بگیرند که کم اهمیت تر از احتمال دستیابی به توافق نیست. انتقال به مرحله جدید پس از توافق هسته ای خواه نهایی باشد خواه جزئی و یا تحریمها بطور مرحله ای لغو شود،  بر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ایجاب می کند پویایی جدیدی داشته باشند تا برای این مرحله آماده شوند."

درپایان نویسنده مقاله جذب مصر را برای برقراری موازنه جدید در منطقه بسیار مهم و تعیین کننده دانسته و در جمع بندی نهایی نوشته است :"شتاب پادشاه عربستان سعودی در دعوت از مصر برای تلاش در مسیر موفقیت همبستگی عربی و استقبال امارات،  اتحادیه عرب،  ریاست جمهوری مصر و بویژه قطر و هیات علمای بزرگ سعودی از این دعوت،  ترسیم نقشها پس از توافق هسته ای را به سطح دیگری انتقال می دهد. کشورهای مهم خلیج فارس علاوه براینکه به مصر برای مبارزه با تروریسم کمک می کنند،  تمایل دارند پس از اینکه تهران وارد مرحله جدیدی شد، محور عربی وزن و جایگاهش را در منطقه باز یابد و تقسیم نفوذ به ایران،  ترکیه و اسرائیل منحصر نشود. در غیر اینصورت توازن از بین می رود و دستیابی به راه حل‌های پذیرفته شده در سایه بروز اختلال در محورهای منطقه، محال خواهد بود."

نتیجه گیری

درمجموع آنچه از بطن تحولات منطقه و همچنین از رویکرد روزنامه الحیات به عنوان یکی از منابع رسانه ای نزدیک به محافل سعودی قابل استنباط و استنتاج است اینکه عربستان اینبار به جدی بودن امکان حل موضوع هسته ای ایران پی برده است و با این پیش فرض که حل این پرونده ایران را به یک قدرت منطقه ای تبدیل خواهد کرد پیشاپیش برای مهار آن دست بکار شده و در تلاش است با سروسامان دادن به اوضاع آشفته اعراب به آرایش و جبهه بندی جدیدی دست بزند.

اتخاذ چنین رویکردی نشان می دهد که عربستان در تلاش است منطقه را وارد صف بندی جدیدی بکند و با تحریک احساسات قومی و عربی کشورهای منطقه چند صباح دیگر به رهبری خود بر شورای همکاری خلیج فارس و بقایای اتحادیه عرب ادامه دهد و شکست ها و ناکامی های گذشته خود را تا حدودی جبران کند.

با اینحال همچنانکه از شواهد و قرائن موجود بر می آید عربستان برای پیشبرد این رویکرد با مشکلات و موانعی روبروست. ازجمله اینکه خیلی ازکشورهای عربی دیگر مثل سابق نمی خواهند زیر چتر عربستان بمانند و همچنانکه ملاحظه شد عمان ضمن میزبانی مذاکرات هسته ای ایران از شرکت در نشست ریاض خودداری کرد و درباره قطر نیز باید گفت هر چند این کشور با توجه به در پیش بودن میزبانی شورای همکاری خلیج فارس در 17 و 18 آذرماه شروط عربستان را پذیرفت اما هیچ تضمینی وجود ندارد که بعد از برگزاری نشست شورای همکاری به تعهدات خود پایبند بماند.

علاوه بر این اتخاذ رویکردی قومی -عربی از سوی عربستان برای تشکیل ائتلاف های جدید موجب می شود کشورهای غیر عرب مانند ترکیه که تاکنون در کنار اعراب بودند بتدریج از این کشور فاصله بگیرند و بیش از پیش به ایران نزدیک شوند.

یادداشت : احمد کاظم زاده کارشناس ارشد مسائل منطقه

منبع : تسنیم