نگاهی آینده‌پژوهانه به استراتژی آمریکا در برابر داعش و سوریه

 از نظر نگارنده امکان تحقق حمله به سوریه تاحدودی ضعیف است چرا که آمریکا خود را درگیر نبردی بی پایان با کشورهای منطقه خواهد کرد. از طرف دیگر در ائتلاف 40 کشور برخی از قدرت های اروپایی با تردید به این ائتلاف نگاه کرده اند و ترکیه نیز بنا به دلایلی چندان با این ائتلاف موافق نیست...

 

گروه تروریستی داعش پس از آن که نتوانست به اهداف خود در سوریه دست پیدا کند به سمت خاستگاه اولیه خود در عراق گرایش پیدا کرد و توانست چندین استان غربی عراق را به تصرف در آورد. این گروه پس از آن به سمت شمال و شرق عراق حرکت کرد و موفق شد برخی از شهرهای این مناطق را نیز در اختیار بگیرد. پس از پیشروی داعش به شمال عراق و به ویژه استان اربیل، آمریکایی ها که تا آن زمان در مقابل اقدامات این گروه سکوت کرده بودند، منافع خود را در خطر دیده و آشکارا اعلام کردند که برای حفظ منافع و نجات جان آمریکایی های حاضر در اربیل به آن ها حمله می کنند. اما این پایان کار نبود تروریست های داعش با انتشار ویدئویی از سربریدن دو خبر نگار آمریکایی و  یک خبرنگار انگلیسی بار دیگر ایالات متحده را تهدید کردند.

 

از طرفی اقدام اخیر داعش در قتل عام 250 نظامی مستقر در فرودگاه الطبقه شهر الرقه سوریه عکس العمل های زیادی را از جانب کنگره و مقامات آمریکایی منجر شد به طوری که عده ای از آمریکایی ها خواستار همکاری کشورشان بادولت سوریه برای حمله به مواضع داعش شده اند. در نهایت نیز اوباما در سخنرانی خود به مناسبت 11 سپتامبر استراتژی کلی خود را برای برخورد با داعش اعلام کرد. وی تاکید کرد که در انجام عملیات علیه گروه داعش در داخل سوریه علاوه بر عراق درنگ نخواهد کرد. او داعش را تهدیدی برای آمریکا توصیف کرد:‌ "اگر کسی آمریکا را تهدید کند، جای امنی نخواهد یافت." او همچنین اعلام کرد که ۴۷۵ خدمه نظامی آمریکا به عراق اعزام خواهند شد اما مستقیما عملیات رزمی انجام نخواهند داد. علاوه بر این اوباما برای برخورد با داعش از  تشکیل ائتلاف بین المللی که شامل 40 کشور است نیز خبر داد. در این نوشتار سعی داریم به این مسئله بپردازیم که با وجود اعلام استراتژی آمریکا در برابر داعش  ایالات متحده آمریکا چه سیاست هایی را در قبال این گروه تروریستی در سوریه اعمال خواهد کرد. به عبارتی دیگر آیا تهدید داعش برای منافع آمریکا در منطقه باعث خواهد شد تا آمریکا برای نابودی داعش به سوریه حمله کند؟ پرداختن به این مسئله مستلزم بررسی سیاست های پیشین آمریکا در سوریه و بررسی اهمیت سوریه و عراق در استراتژی خاورمیانه ای آمریکا خواهد بود.

 

سیاست های آمریکا نسبت به سوریه از آغاز ناآرامی ها

 

از زمانی که در سال 2011 بحران سوریه شروع و با حمایت های جبهه غربی- عربی به یک جنگ داخلی تبدیل شد آمریکا در مقاطع مختلف نسبت به این بحران سیاست های مختلفی اتخاذ کرده است. در ابتدای بحران آمریکا براساس سیاست همیشگی خود سعی کرد با رصد کردن اوضاع اقدامی در حمایت یا محکومیت هیچ طرفی در سوریه نکند. اما به محض حمایت کشورهای منطقه از تروریست ها و پیشروی نسبی آن ها، آمریکا برخلاف تمام اصول حاکم در عرصه بین الملل جانب تروریست های مستقر در سوریه را گرفت و برای براندازی رژیم حاکم در سوریه طرح ها و برنامه هایی را در دستور کار قرار داد. سیاست آمریکا در این مقطع بیشتر متمرکز بر تسلیح تروریست ها بود. به دنبال پیشروی های ارتش سوریه به ویژه پس از فتح منطقه استراتژیک القصیر فشارها بر اوباما برای حمله نظامی به سوریه بیشتر شد. به ویژه که حملات شیمیایی صورت گرفته از سوی تروریست ها توسط رسانه های مخالف نظام سوریه به ارتش سوریه نسبت داده می شد. حتی دولت اوباما از تعیین ضرب الاجل و زمان دقیق حمله نیز خبر داد. اما تجربه حضور نظامی آمریکا در افغانستان و به ویژه عراق نشان داد که آمریکا توان شروع جنگی دیگر در خاورمیانه را ندارد. بنابراین این کشور وارد فاز دیگری شد و با اجماعی که در بین حامیان خود به دست آورد سیاست خلع سلاح شیمیایی سوریه را در دستور کار خود قرار داد. دولت بشار اسد نیز این تصمیم را پذیرفت چرا که سلاح های شیمیایی در استراتژی نظامی نظام سوریه جایگاهی نداشت. در ادامه نیز با اختلاف هایی که در بین گروه های تروریستی مستقر در سوریه به وجود آمد آمریکا حمایت های خود را بیشتر به مخالفان میانه رو اختصاص داد. اما روند تحولات سوریه استراتژی آمریکا را در این کشور به بن بست رساند.

 

سیاست های حال و آینده آمریکا و متحدانش نسبت به داعش در سوریه

 

با توجه به بررسی روند اقدامات آمریکا در برابر بحران سوریه به نظر می رسد در مراحل ابتدایی و پیش از مرحله اجرایی شدن استراتژی اوباما برای برخورد با داعش، آمریکا دو سیاست را در برابر داعش در سوریه در پیش خواهد گرفت:

 

1- استفاده از هواپیماهای جاسوسی و پهپادها برای کسب اطلاعات و شناسایی دقیق مواضع آن ها: این سیاست بیشترین طرفدار را در بین مقامات آمریکایی در ماه های قبل داشته است. در شرایط کنونی نیز این سیاست می تواند مورد کاربرد آمریکا قرار بگیرد.

 

2- کمک های نظامی ایالات متحده و سایر کشورهای غربی به مخالفان میانه رو اسد: در این راستا برخی از کشورهای اروپایی از جمله آلمان در تدارک فرستادن اولین محموله های خود هستند. برخی خبرها از ورود نیروهای ویژه انگلیسی به سوریه برای آنچه که بازداشت اتباع دو تابعیتی این کشور اعلام شده ، حکایت دارد و برخی خبرها نیز از اقدام فرانسه به تسلیح مخالفان به اصطلاح میانه رو دولت سوریه در برابر داعش پرده بر می دارد[1].

 

سناریوهای ممکن در برابر آمریکا نسبت به حضور داعش در سوریه

 

برای سناریونویسی و بررسی آینده های ممکن نیاز به بررسی سیاست های گذشته و حال بازیگران وجود دارد. در این مطلب نیز با توجه به اقدامات آمریکا در یک دهه اخیر در خاورمیانه سعی خواهد شد سناریوهای پیش روی آمریکا در مورد برخورد با داعش در سوریه بررسی شود. در این ارتباط دو سناریو بیشتر از سناریوهای دیگر مطرح هستند:

 

سناریوی اول

 

سناریوی نخست در این مورد عدم حمله آمریکا به سوریه به بهانه داعش است. هرچند که اوباما در سخنرانی خود بر حمله به داعش در هر نقطه ای حتی سوریه تاکید داشت اما به نظر می رسد سوریه در استراتژی خاورمیانه ای اوباما به اندازه عراق اهمیت نداشته باشد. در کل برای حمله نکردن امریکا به سوریه 3 دلیل مهم وجود دارد:

 

- مخالفت جامعه جهانی و متحدین قدرتمند سوریه با حمله به این کشور: در زمانی که باراک اوباما سعی داشت به بهانه سلاح های شیمیایی به سوریه حمله کند هم کنگره ایالات متحده و هم بقیه کشورهای متحد آمریکا مثل فرانسه و انگلستان با حمله به سوریه مخالفت کردند. در این میان مخالفت پوتین و تهدید روسیه، آمریکا را از حمله یک جانبه به سوریه منصرف نمود. ضمن اینکه نباید از قدرت محور مقاومت در سوریه نیز غافل بود، چرا که بارها این محور مقامات نظامی امریکا را از دخالت نظامی در سوریه بر حذر داشته اند. ایران در سال های اخیر و به ویژه با آغاز بیداری اسلامی نشان داده است که در دفاع از آرمان ها و اهداف محور مقاومت و بیداری اسلامی همواره در صحنه حاضر بوده است. روسیه نیز که در بحران اوکراین با امریکا در حال رقابت و به نوعی مبارزه است نمی خواهد به هیچ وجه تنها پایگاه مهم خود در خاورمیانه یعنی سوریه را از دست بدهد. به علاوه عقب نشینی روسیه در برابر آمریکا در مسئله سوریه به معنای شکست سیاست های جدید سوریه نیز خواهد بود. چرا که از بحران گرجستان به بعد همواره روسیه در برابر غرب بر مواضعش تاکید داشته و حاضر به عقب نشینی نشده است و برخی از کارشناسان از جنگ سرد جدید روسیه و امریکا نیز نام برده اند. بنابراین سوریه برای روسیه به مثابه سنگ محکی در میزان توانمندی این کشور در دوران جنگ سرد جدید خواهد بود.

 

- مخالفت دولت مرکزی سوریه با مداخله یکجانبه امریکا: ادامه فعالیت های داعش در عراق نشان داد که ارتش عراق به تنهایی قادر به حل این معضل نیست از این رو آمریکا در عراق، مشکلات سوریه را نداشت، یعنی آمریکا برای دخالت در عراق بر خلاف سوریه مخالفت دولت مرکزی برای مداخله را در برابر خود نداشت. دولت عراق رسما از بقیه کشورها برای مقابله با داعش درخواست کمک کرد، درحالی که وزیر امور خارجه سوریه اعلام نموده اگر آمریکا بدون همکاری با دولت سوریه در خک سوریه علیه داعش اقدامی انجام دهد دولت سوریه آن را تهاجم خارجی تلقی خواهد کرد. حتی بعد از سخنرانی اوباما مبنی بر حمله به داعش در خاک سوریه مشاور سیاسی بشار اسد اعلام کرد که در صورت ورود جنگنده های آمریکا به آسمان سوریه بدون توافق با دمشق، نیروی هوایی ان ها را هدف قرار خواهد داد. از طرف دیگر مقامات واشنگتن هرگونه همکاری با نظام حاکم در سوریه را رد کرده اند. بنابراین حمله آمریکا به مواضع داعش در سوریه بدون رضایت دولت مرکزی این کشور می تواند آغازگر جنگی جدید در منطقه باشد و اوباما با توجه به اوضاع وخیم اقتصادی، تجربه ناموفق جنگ عراق و افغانستان و مهمتر از این دوعامل نزدیک بودن انتخابات میان دوره ای کنگره در آمریکا بعید به نظر می رسد که به مواضع داعش در سوریه به صورت یکجانبه حمله کند.داین مهم ترین دلیل عدم حمله امریکا به مواضع داعش در خاک سوریه خواهد بود.

 

عدم وجود منافع مستقیم امریکا در سوریه: سوریه به اندازه عراق در استراتژی خاورمیانه ای آمریکا هدف گذاری مستقیم نشده است. عراق برای آمریکا وضعیت ویژه ای دارد چرا که علاوه بر منابع نفتی گسترده و حضور اقلیم کردستان، این کشور در استراتژی آمریکا بنا بوده که به صورت مدل دموکراسی مطلوب آمریکا در خاورمیانه عمل کند. هرچند که در همان سال های اولیه طرح این استراتژی، این مدل با شکست مواجه شد ولی عراق هنوز در استراتژی خاورمیانه ای آمریکا جایگاه ویژه ای دارد.

ذکر این نکته ضروری است که در حال حاضر هدف اصلی آمریکا مقابله با داعش در عراق است زیرا با اقدامات  این گروه، منافع آمریکا در این کشور به خطر افتاده است. آمریکا در عراق منافع بیشتری نسبت به سوریه دارد و اهداف ملموس تری در عراق در انتظار اوباما هستند از جمله:

 

الف. حفاظت از پرسنل و پایگاه آمریکایی در اربیل؛ مسئله ای که بارها از طرف تحلیل گران غربی و هم چنین مقامات این کشور رسما اعلام شده است. [2]

 

 ب. حمایت از کردهای عراق؛ اربیل پایتخت منطقه ای کردهای عراق است که ثابت کرده اند متحد اصلی واشنگتن در این کشور هستند و برای بازگرداندن عراق به شرایط کارآمد نقشی حیاتی دارند. البته آمریکا کردهای عراق رابطه ای قدیمی و پیچیده دارند که بر روابط امروز نیز بی تاثیر نیست. از سوی دیگر پیشتر مقامات اقلیم کردستان اعلام کرده بودند که از امریکا درخواست کرده اند به تجهیز پیشمرگ های کرد کمک کند.

 

ج. جلوگیری از گسترش تسلط داعش بر مناطق نفت خیز شمال عراق؛ گروه تکفیری داعش تمام توان خود را بر حمله به میدان‌‌های نفتی و گازی و تسلط بر آن ها به هر طریق ممکن متمرکز می‌کند تا پس از آن به انتقال و فروش آن توسط دولت ترکیه اقدام کند. این مسئله می تواند برای کشورهای بزرگ مصرف کننده نفت زنگ خطر را به صدا در آورد زیرا در صورت تسلط کامل داعش بر مناطق نفت خیز عراق، صاحب نفت های سومین کشور دارای بیشترین ذخایر نفتی می گردد و با گسترش نفوذش به سمت کویت بحران نفتی دیگری در پیش خواهد بود.

 

سناریوی دوم

 

سناریوی دیگری که در مورد تصمیم آمریکا برای حمله به داعش می تواند بررسی شود حمله آمریکا به مواضع داعش در سوریه بدون همکاری با دولت بشار اسد خواهد بود. چند دلیل برای طرح این سناریو وجود دارد:

 

امتداد حضور داعش در سوریه: اوباما در سخنرانی خود تاکید کرده که هر کجا داعش حضور داشته باشد به آن مکان حمله خواهد کرد. در صورتی که اگر مناطق تحت تصرف داعش بررسی شود می توان فهمید که استان های غربی عراق و شرقی و شمال شرقی سوریه جغرافیای حضور داعش است:

 

با توجه به نقشه بالا در صورت حمله امریکا به مواضع داعش در عراق در استان های الانبار و صلاح الدین نیروهای داعش به سرعت عقب نشینی کرده و به داخل خاک سوریه پناه می برند و در  الرقه و الحسکه مستقر خواهند شد. بنابراین امریکا برای نابودی این گروه براساس سیاست های اعلامی اوباما باید به سوریه حمله کند حتی اگر دولت مرکزی سوریه نیز اجازه چنین کاری را ندهد. براساس نقشه بالا گروه داعش برای ایجاد خلافت رویایی خود باید استان های همجوار عراق و سوریه را به یکدیگر متصل کنند. بنابراین نبرد آمریکا با داعش بدون حمله به سوریه ناقص خواهد ماند و باید به این کشور حمله کند.

 

سرنگونی نظام سوریه

 

یکی دیگر از دلایلی که برای حمله امریکا به مواضع داعش در سوریه می توان مطرح کرد سرنگونی نظام سوریه است. در چند سال گذشته تمام هدف جبهه غربی- عربی- عبری- ترکی سرنگونی بشار اسد بوده است. حتی در سال گذشته میلادی نیروهای نظامی ترکیه آماده حمله به سوریه نیز شدند. اوباما نیز در تصمیم سال گذشته اش برای حمله به سوریه با مخالفت کنگره مواجه شد. بنابراین در شرایط کنونی به بهانه برخورد با داعش و با ائتلاف 40 کشور می توان نظام حاکم در سوریه را به زعم امریکا سرنگون کرد. از این زاویه این ائتلاف بهانه ای بیش نیست و هدف اصلی نه داعش بلکه نظام سوریه است. بنابراین چه دولت سوریه با حمله آمریکا به مواضع داعش موافقت کند و چه نکند آمریکا و همپیمانان آن به سوریه حمله خواهند کرد تا از طریق سرکوب داعش این فرصت را به مخالفان میانه رو برای سرنگونی نظام حاکم سوریه داده باشند.

 

نتیجه

 

با توجه به دلایل مطرح شده برای اجرای استراتژی اوباما در برابر داعش تحقق هر کدام از سناریوهای ذکر شده به شرایطی بستگی دارد. از نظر نگارنده امکان تحقق سناریوی دوم یعنی حمله به سوریه ضعیف تر است چرا که آمریکا خود را درگیر نبردی بی پایان با کشورهای منطقه خواهد کرد. از طرف دیگر در ائتلاف 40 کشور برخی از قدرت های اروپایی با تردید به این ائتلاف نگاه کرده اند و ترکیه نیز بنا به دلایلی چندان با این ائتلاف موافق نیست. با توجه به این موارد و همچنین موارد ذکر شده در بالا احتمالا آمریکا با حمله به مواضع داعش در عراق صرفا به دنبال پاسخگویی به افکار عمومی است. و احتمالا پهپادهای آمریکایی پروازهای شناسایی یا جنگی محدودی نیز به خاک سوریه برای اقناع افکار عمومی داشته بشند اما بعید است که امریکا به سوریه با توجه به قدرتمندی ارتش سوریه و حامیان آن حمله کند.

 

در پایان ذکر این نکته ضروری است که دلایل و عوامل موثر در سیاست خارجی آمریکا در برابر بحران عراق و سوریه ثابت نیست و با توجه به شرایط تغییر خواهد کرد. بنابراین بررسی تاکتیک بعدی امریکا در سوریه براساس واقعیت های کنونی صورت گرفته است. معروف است که در علوم اجتماعی چون با پدیده ای به نام انسان سروکار داریم که در هرلحظه می تواند رفتار خود را تغییر دهد آینده پژوهی کاری بیهوده و عبث است اما از سوی دیگر براساس روندهای موجود می توان تا حدودی تاکتیک های مختلف کشورها را حدس زد. در مورد امریکا و احتمال حمله به مواضع داعش در سوریه نیز به دلیل متغیر های مختلفی که ذکر شد در شرایط کنونی مداخله نظامی امریکا در سوریه ضعیف است جز اینکه تحولات و دیپلماسی پنهان کشورها شرایط را به گونه ای دیگر رقم زنند.

---

[1] http://javanonline.ir/fa/news/668267/

[2] http://nationalinterest.org/feature/we-can%E۲%۸۰%۹۹t-have-it-both-ways-iraq-۱۱۰۵۲

منبع : تبیین